Dispendio de alimentos: panel a máis de 400 fogares e enquisa a 3.400 consumidores en 17 comunidades autónomas

Cada fogar analizado tira ao ano 76 kg de alimentos ao lixo

Só un 9% dos entrevistados recoñece que adoita desbotar a comida sobrante directamente ou ao cabo dun tempo
1 Xaneiro de 2013
Img tema de portada listado

Cada fogar analizado tira ao ano 76 kg de alimentos ao lixo

Deteñamos o tempo un momento. É a hora para comer. Temos moita fame e enchemos o noso prato ata os bordos. Comemos con voracidade, pero cando xa inxerimos a metade, considerámonos satisfeitos e tiramos ao lixo o resto. Rebobinemos: tiramos ao lixo o resto. Este xesto tan habitual en cada fogar indícanos que vivimos nunha sociedade “do usar e tirar”. Os datos confírmano: nos países desenvolvidos, tiramos cada ano 200 millóns de toneladas de alimentos; e o que resulta máis dramático, a comida que se desaproveita en EE. UU. e a Unión Europea podería alimentar catro veces aos mil millóns de persoas que pasan fame no mundo. Produción, almacenamento, transformación, distribución… os alimentos desbáldense en toda a cadea: en Europa, tírase ao lixo entre o 20% e o 40% das froitas e verduras que se producen antes de chegar ás tendas e cada cidadán desbota ao ano de entre 95 e 110 kg de comida apta para o seu consumo.

A este respecto e co fin de determinar o nivel de desperdicio de alimentos no ámbito doméstico, HISPACOOP (Confederación Española de Cooperativas de Consumidores y Usuarios da que EROSKI forma parte), controlou durante o mes de novembro os alimentos que desbotaban en cada comida ou ao longo do día 413 fogares escollidos de forma aleatoria, ademais de requirirlles os motivos polos que habitualmente os rexeitaban. Para iso, realizáronse diferentes visitas en distintos horarios e durante sete días consecutivos. Así mesmo, para comprobar a percepción de dispendio de alimentos entre os consumidores, realizouse unha enquisa en liña e telefónica nas mesmas datas ás persoas encargadas de xestionar, almacenar e preparar a comida nos seus fogares. Foron un total de 3.454, orixinarias de 17 comunidades autónomas: Andalucía, Aragón, Asturias, Canarias, Cantabria, Castela e León, Castela-A Mancha, Cataluña, Comunidade de Madrid, Comunidade Valenciana, Estremadura, Galicia, Illas Baleares, A Rioxa, Murcia, Navarra e País Vasco. Sete de cada dez eran mulleres e a súa idade media era de 47 anos e medio.

Maior dispendio do que se cre

A crise nótase: segundo máis da metade dos entrevistados, a situación económica do seu fogar empeorou respecto ao ano pasado. Só catro de cada dez declararon que se mantivo igual e un 2% afirmou que mellorou. Os fogares compostos por máis de tres acodes son quen din sufrir unha peor situación. Xa que logo, resulta vital manter axustada unha partida tan importante como a de alimentación dentro do orzamento familiar.

Para a metade dos entrevistados, este gasto mantívose igual; no entanto, representan unha cuarta parte os que consideraron que se incrementou (especialmente nos fogares de máis de catro persoas do País Vasco e Aragón) e outra cuarta parte, no que se reduciu (domicilios unifamiliares, sobre todo).

En liñas xerais, comprobouse que os consumidores cren desperdiciar menos alimentos dos que en realidade tiran ao lixo. Con todo, os datos falan por si sos. Cada fogar analizado no panel é responsable dun total de 76 kg de alimentos desperdiciados ao ano, mentres que só un 9% dos entrevistados recoñece que adoita tiralos ao lixo.

550 kg nunha semana

Para realizar esta investigación, propúxose aos responsables de 413 fogares someterse a un control exhaustivo do que desbotan e tiraban durante sete días consecutivos e en catro momentos do día: almorzo, comida, cea e outros momentos. Na análise, tomáronse en consideración aqueles alimentos susceptibles de ser consumidos directamente, polo que se excluíron peladuras de patacas, froitas ou hortalizas, ósos ou calquera outro compoñente que non estivese destinado ao consumo directo. Ademais, tampouco se tiveron en conta todos aqueles desperdicios destinados ao abono, á alimentación de animais e a destinos similares. En total, durante a “semana tipo” rexeitáronse preto de 554 kg de alimentos nos 413 fogares da análise, o que supón máis de 30.000 kg ao ano. Os fogares do estudo xeraron esa semana 1,3 kg de desperdicios alimentarios, que sumarían un total de 76 kg ao ano, 32 kg por persoa e ano si temos en conta que o promedio de persoas por fogar foi de 2,7.

O tipo de fogar onde máis alimentos se tiran está composto por dúas persoas, cuxos responsables da xestión de alimentos ten 60 anos ou máis, mentres que nos fogares con catro ou máis membros é onde menos se desbota.

Que tiramos?

Esta bóla de lixo alimenticia de case 554 kg componse de pan, cereais e outros alimentos de pastelaría nun 19%; de froitas e verduras nun 17%; e de leite e derivados, así como de pasta, arroces e legumes nun 13% respectivamente. O terzo restante son bebidas (un 7%), carnes e comidas preparadas ou precociñadas (un 6%, respectivamente), embutidos (un 5%), snacks (un 4%), alimentos en conserva (outro 4%), peixes e mariscos (un 3%) e ovos (tamén un 3%).

A comida é o momento do día no que máis alimentos se tiran (un 35% deles), seguida da cea (outro 27%), os almorzos (o 20%) e outros momentos do día (o 19%). Con todo, todo depende do tipo de alimento do que se trate. Por exemplo, o leite e os lácteos rexéitanse en maior proporción no almorzo; mentres que as pastas, arroces e legumes deposítanse no lixo durante a comida.

Por que o facemos?

O principal motivo aducido polos responsables da súa xestión en cada fogar é que se trata de alimentos sobrantes das comidas: máis de oito de cada dez mencionárono nalgunha ocasión. Con todo, esta decisión tamén se toma en función do tipo de alimento. Así, entre quen tiran froitas e verduras, un 73% faino porque está deteriorado debido á súa mala conservación ou almacenamento ou ao exceso de tempo. Pola súa banda, entre quen tiran lácteos, un 40% atribúeo aos produtos caducados; e entre quen tiran peixe e pasta, ao redor dun 56% faino por tratarse de alimentos sobrantes destinados ao aproveitamento, pero esquecidos para o consumo.

O que pensamos que tiramos

Somos realmente conscientes da cantidade de alimentos que destinamos ao caldeiro do lixo? Os resultados deste estudo suxiren que non. Só o 5% dos entrevistados recoñece que adoita tirar comida ao lixo, o 95% restante asegura que os intenta conservar no frigorífico ou no conxelador, aínda que entre eles hai quen confesan que, ao final, os tiran (o 5% deles así o recoñece).

Neste sentido, enumeráronse doce tipos de alimentos para detectar a percepción que teñen os entrevistados sobre a cantidade que tiran. Consideran que apenas se tira nada, unha crenza extensible a todos os grupos, excepto ás froitas e verduras. É máis, quen si recoñecen desfacerse dos alimentos fano, de forma maioritaria, coa idea de que é en pouca cantidade.

En cifras, máis da metade dos entrevistados recoñece tirar froitas e verduras, só un de cada tres admite desfacerse de cereais, panadaría e pastelaría; e apenas un de cada cinco di facer o propio con embutidos, comidas preparadas ou precociñadas e coa pasta, o arroz e os legumes. Para todos os demais grupos de alimentos, a porcentaxe de quen admiten tirar algo é inferior ao 15%.

Dispendias ou planificas?

O mellor xeito de non desbaldir a comida é planificar. Con todo, non todos os fogares teñen este costume. Por exemplo, sete de cada dez entrevistados afirma que comproba a despensa e o frigorífico antes de comprar nada, e un de cada cinco, que o fan bastantes veces, pero aínda hai un 9% que sae comprar sen revisar o que ten en casa.

Elaborar unha lista previa é outro paso clave para non acabar botando comida ao lixo. Fronte a unha maioría de fogares que si o fai (o 68% das vivendas de tres ou máis persoas e o 54% das unipersoais), o 15% de entrevistados confirma que nunca van comprar cunha lista ou que o fan moi poucas veces. Menos aínda son as persoas que elaboran un menú antes de pensar na compra. O 26% dos entrevistados di que case nunca ou nunca o fai e nas vivendas unipersoais a proporción sobe ata o 33%.

Cando chega o momento de facer a compra, os consumidores din valorar fundamentalmente dous aspectos: o prezo e as ofertas (un 45% deles), e a calidade dos produtos (un 43%). Con todo, no xesto de situarse fronte a un produto, comprobar o seu prezo e a súa calidade, e finalmente decidir depositalo ou non na cesta da nosa compra debe intervir un hábito importante: fixarse na data de caducidade ou de consumo preferente. Na enquisa, admiten levalo a cabo sete de cada dez persoas, pero unha cuarta parte asegura que non o fai en todos os alimentos e o 4% declara que non presta atención a este dato nunca ou case nunca.

Data de caducidade e de consumo preferente

A data de caducidade indica en que momento deixa o produto de ser seguro para o consumo alimentario. A de consumo preferente sinala en que momento deixa o produtor de garantir que as súas calidades organolépticas estean intactas, sen que iso supoña un risco para a saúde. Distinguen os consumidores estas datas? Saben que é seguro consumir algo fóra da súa data de “consumo preferente”, pero non da súa data de caducidade? Para pescudalo, preguntouse aos responsables dos alimentos dos fogares sobre estas dúas datas, incluíndo nas opcións de resposta o significado correcto de cada unha e un terceiro -falso- que tamén está estendido na opinión pública.

Comprobouse así que só un de cada dez entrevistados atribúe a ambos os conceptos un significado falso. Con todo, un de cada catro confunde os dous conceptos. Por unha banda, un 26% cre que a data de caducidade quere dicir que a partir desa data o alimento xa non conserva as súas calidades específicas pero que é seguro comelo, un erro que pode repercutir en consumir alimentos en mal estado. E polo outro lado, outro 25% dos fogares analizados opina que a data de consumo preferente significa que a partir desa data non é do todo seguro comer ese produto, unha crenza que pode provocar que gran cantidade de alimentos perfectamente válidos para o consumo vaian ao caldeiro do lixo.

Un de cada catro consumidores confunde a data de caducidade e a de consumo preferente

Ademais de indagar no coñecemento dos 3.454 responsables da xestión de alimentos no seu fogar, outro dos obxectivos do estudo era coñecer o seu comportamento respecto destas dúas datas que miden a vida do produto. Tan só o 15% dos responsables de alimentos dos fogares tiran todos os alimentos caducados. No entanto, case seis de cada dez desbotan algúns dependendo do tipo de alimento ou do tempo transcorrido e nun de cada catro nunca ou case nunca o fan. En canto ao comportamento dos entrevistados, cando o que expirou é a data de consumo preferente, o 7% afirma que tiran todos os alimentos, o 44% só algúns dependendo do tipo ou do tempo transcorrido; e case a metade declara que nunca ou case nunca os desbotan e os aproveitan. En ambos os casos, os alimentos que non se tiran son iogures ou outros derivados lácteos e guíanse polo cheiro ou polo gusto para comprobar se o produto está ou non en bo estado.

Ben conservados

Para rematar, ademais do anterior mencionado sobre planificar e observar as etiquetas con rigor, tamén é certo que unha conservación adecuada dos alimentos pode axudar a non tirar en exceso. Neste sentido, só un 5% os responsables de fogares consultados recoñecen que tiran moita ou bastante comida por conservala de forma inadecuada (exceso de tempo, mal envasado, mal conxelado…). A gran maioría declara que non tira ningún ou case ningún alimento por ese motivo.

Xa que logo, os entrevistados non creen que deban mellorar nese aspecto. Son outros os que sinalan cando se lles pregunta que melloras nos seus hábitos son as que máis lles axudarían a controlar o dispendio alimentario. En concreto, planificar mellor a compra de acordo co consumo do fogar (un 27% cre que sería a clave), aprender a aproveitar os sobrantes das comidas cociñadas (un 20% sinala esta opción), e planificar os menús semanais e controlar máis as datas de consumo dos alimentos (un 15%, respectivamente).

Como xerar menos residuos alimentarios

Cerca de nove millóns de toneladas de alimentos acaban no lixo cada ano. Se ben é certo que uns seis millóns de toneladas os tiran os produtores e distribuidores, tamén o é que os fogares son responsables do resto. Que podemos facer os consumidores para reducir esta cifra? Velaquí uns consellos.

  • Planifique a compra: elabore un menú semanal e, logo de comprobar o que lle fai falta para elaboralo, faga unha lista da compra só co que necesita. Non vaia á tenda con fame e teña coidado con deixarse tentar polas ofertas. Compre a froita e verdura por pezas en lugar de preenvasada para comprar a cantidade xusta.
  • Comprobe a data de caducidade: se non ten previsto consumir de inmediato un artigo, atrase a compra ou escolla o que caduque máis tarde.
  • Teña en conta o seu orzamento: tirar comida equivale a tirar diñeiro.
  • Manteña o frigorífico en orde: comprobe as xuntas e a temperatura do interior. Para garantir a frescura e lonxevidade dos alimentos, debe conservalos a unha temperatura comprendida entre 1 e 5 °C.
  • Almacene os alimentos seguindo as instrucións que figuran no envase.
  • Vaia rotando os alimentos na despensa e no frigorífico: poña diante os que vaian caducar primeiro e detrás os que acaba de comprar.
  • Sirva cantidades pequenas de comida: dando a entender que todos poden repetir unha vez que acaben o que teñen no prato.
  • Aproveite os restos: utilíceos para a comida do día seguinte, aprovéiteos como ingredientes para a cea ou conxéleos. A froita demasiado madura pode utilizarse para facer batidos ou tortas e as verduras que empezan a poñerse murchas para cremas ou sopas.
  • Conxele: se come pouco pan, conxéleo por rebandas e desconxele a cantidade que vaia necesitando. Conxele alimentos cociñados, así terá a cea lista para esas noites nas que está demasiado canso para cociñar.
  • Converta os residuos en abono para o xardín: examine a posibilidade de converter os residuos en compost para as súas plantas. Existen compostadores domésticos moi sinxelos de utilizar.