Reciclaxe de residuos e conciencia ambiental: enquisa a 1.000 persoas

Aceite de cociña e medicamentos: os residuos que menos se separan na casa

As mulleres de 55 anos ou máis son as máis preocupadas polos seus hábitos de reciclaxe, pero son os mozos os que separan mellor os residuos na casa
1 Novembro de 2012
Img tema de portada listado

Aceite de cociña e medicamentos: os residuos que menos se separan na casa

O principal amigo e inimigo do planeta somos nós mesmos. Cada europeo xera 513 kg de lixo ao ano e só se recicla o 24%. E en España, a situación é aínda peor: 547 kg per cápita dos que apenas se recicla o 15%.

EROSKI CONSUMER quixo coñecer os hábitos de reciclaxe dos consumidores, así como o seu nivel de conciencia ambiental. Para iso, entrevistou a un total de 1.000 persoas maiores de 20 anos en nove comunidades autónomas: Andalucía, Illas Baleares, Castela A Mancha, Cataluña, Comunidade Valenciana, Galicia, Madrid, Navarra e País Vasco. Durante a enquisa, comprobouse que non todos os residuos se separan en orixe en todos os domicilios, en especial, os aceites de cociña e dos medicamentos. Os valencianos destacan negativamente como os entrevistados con peores niveis de reciclaxe. Con todo, o argumento máis utilizado para xustificar este malo costume é que na súa zona non hai un servizo de recollida deste tipo de residuos.

Curiosamente, durante a enquisa comprobouse que un 96% dos entrevistados conta con colectores de superficie preto do seu domicilio. Este é o sistema maioritariamente implantado a diferenza dos colectores soterrados (gozan del un 8% dos entrevistados), o “porta a porta” ou PaP (un 4%) e da recollida pneumática (un 2%). Neste sentido, é importante destacar que no caso do PaP, os que din contar con este sistema non se refiren ao xenuíno (aquel no que o servizo municipal pasa por cada fogar un día e horario concreto para retirar as diversas fraccións de residuos), senón á recollida de residuos voluminosos. E é que son poucas as localidades españolas que contan cun sistema PaP xenuíno e se atopan en Cataluña, Asturias, Mallorca, Gipuzkoa e algúns barrios en Valencia.

O perfil das persoas que se preocupan máis polos seus hábitos de reciclaxe é o dunha muller de 55 anos ou máis. Non obstante, iso non significa que o fagan correctamente. Son os entrevistados máis novos os que elixen o colector oportuno.

Como se fixo
  • Mostra: os 1.000 fogares constituíanse, nunha de cada tres ocasións, por dúas persoas e nunha de cada catro, respectivamente, de tres e catro membros. Só un 12% dos entrevistados vivía só/a.
  • Método: enquisa telefónica.
  • Perfil: un de cada dous entrevistados eran mulleres e a idade media do total de entrevistados ascendía a 49 anos.
  • Expertos: sete expertos en materia de residuos colaboraron na análise da información. Desde a Administración achegaron información na área de xestión de residuos do Concello de Vitoria, capital española co título de European Green Capital 2012. Desde a xestión de residuos en España, colaboraron Ecovidrio, Ecoembes e SIGRE, así como un xestor autorizado de residuos non perigosos sen ánimo de lucro chamada Bioservice. Tamén participaron dúas ONG ambientais, Amigos de la Tierra e Ecologistas en Acción.

Aceite de cociña, medicinas e aparellos, materia pendente

Durante a nosa enquisa, poucos confesaron non separar habitualmente os residuos que xeran no seu domicilio. Por fraccións, os aceites de cociña son os que menos se separan: un de cada tres entrevistados recoñeceu non facelo. Esta proporción aumenta na Comunidade Valenciana, onde a metade dos entrevistados alí dixo non os separar. Os motivos? A inexistencia dun servizo de recollida deste tipo de residuos, a incomodidade de almacenalo e a escasa cantidade de aceite que utilizaban eran os principais. Calcúlase que cada consumidor xera ao ano uns catro litros de aceite doméstico usado y en total, se mueven 180 millones de litros de aceite vegetal usado anuales. Máis da metade remata nos sumidoiros e contamina ríos e solos.

Algo parecido acontece coas medicinas: un de cada cinco dos entrevistados confirmou que non o fai. Tiralas ao lixo ou ao desaugadoiro xera contaminación de ríos e os seus principios activos absórbenos cultivos ou animais. De novo, son os valencianos os que destacan negativamente (un de cada tres non separa os medicamentos que non lle serven). Por sexos, son os homes os que menos separan, un de cada catro, fronte a unha de cada cinco mulleres. E por idades, as persoas con 55 anos ou máis son as máis concienciadas (só un 12% non leva os seus medicamentos ao punto SIGRE fronte ao 38% dos que teñen entre 20 e 34 anos que non o fan).

Os aparellos eléctricos tampouco se separan tanto como se debería: un de cada cinco entrevistados confesouno así. Valencianos, andaluces e manchegos son os que menos o fan. Por sexos, as diferenzas son palpables: elas separan máis (80% das entrevistadas) ca eles (75%).

Os motivos que esgrimen para non dividir do resto do lixo este tipo de residuos teñen que ver basicamente porque na súa zona non hai un servizo de recollida (quéixanse especialmente os baleares e madrileños) ou porque non xeran suficiente como para reciclar. A ferralla electrónica é un problema cada día maior. O volume deste tipo de residuo crece entre un 16% e un 28% cada cinco anos, o triplo que o lixo domiciliario. Cando este tipo de aparellos se desbotan, convértense en residuos moi contaminantes porque conteñen bromo, cadmio, fósforo ou mercurio, moi daniños para a saúde e para o medio.

Consumidores que reciclan mal Medicamentos Téxtil e calzado Aceites de cociña Aparatos eléctricos e electrónicos Pilas e baterías
TOTAL 18,7% 16,6% 12,6% 12,4% 10,5%
Consumidores que reciclan mal Envases lixeiros Papel e cartón Vidro Residuos orgánicos biodegradables
TOTAL 9,2% 7,3% 6,7% 2,5%

BASE: Entrev. utilitzen contenidors de superfície o soterrats i/o recollida pneumàtica per a separar els residus

Máis idade, máis hábitos de reciclaxe

Practicamente a maioría dos entrevistados por EROSKI CONSUMER aseguran separar o lixo que xeran no seu domicilio. Non obstante, hai diferenzas por tipo de residuo. Mentres os residuos orgánicos biodegradables, o papel e cartón, o vidro e os envases lixeiros se reciclan en máis de nove de cada dez casos; o téxtil e calzado fano nun 85% e os aparellos eléctricos e electrónicos, os medicamentos e os aceites de cociña entre un 65% e un 77%.

Por sexos, normalmente son as mulleres as que se preocupan máis pola reciclaxe. En canto á idade, tamén parece haber distincións. Por regra xeral, son os entrevistados con 55 anos ou máis os que máis hábitos de reciclaxe teñen e se pode observar claramente á hora de separar os medicamentos: mentres as persoas de 55 ou máis anos os separan e levan a un punto SIGRE nun 88% dos casos, os mozos de entre 20 e 34 anos só o fan nun 62% das ocasións.

Demasiado optimistas?

Os hábitos de reciclaxe no noso país melloraron nos últimos anos. Aínda que tamén é certo que á vista dalgúns resultados da nosa enquisa, a percepción dos cidadáns respecto dos residuos que separan na casa é máis optimista que a que mostran os datos oficiais de reciclaxe. Así, tamén na Enquisa de Fogares e Medio Ambiente 2008 elaborada polo INE as proporcións son elevadas nalgúns tipos de residuos: tres de cada catro fogares españois aseguraron separar o papel e cartón e o vidro para levalo a un punto de recollida específico, sete de cada dez facíano coas pilas e baterías, envases de plástico e metálicos, e medicamentos; algo máis da metade dicía separar o téxtil e calzado, e só nun de cada catro fogares se preocupaban polo aceite de cociña.

Pola contra, é característico o baile de cifras sobre as taxas de reciclaxe en función da fonte á que se acceda: por unha banda, Ecoembes asegura que a taxa de reciclaxe de envases domésticos (tanto procedentes do colector amarelo como do colector azul) en España alcanza o 68%. Pola súa banda, un grupo de investigadores da Universidade Jaume I (UJI) avaliou a eficiencia dos catro modelos de recollida de residuos urbanos das cidades españolas con máis de 50.000 habitantes. Entre os resultados, revélase que no mellor dos casos recíclase o 45% do papel e o 20% dos envases metálicos ou de plástico, unhas porcentaxes máis afastadas dos obxectivos mínimos legais. E é que a lexislación española pretende reciclar polo menos o 60% do papel e cartón que se recolle nos colectores, o 60% de vidro, o 50% dos metais e o 22,5% do plástico. Con todo, este informe indica que só a recollida de vidro supera o mínimo esixido.

Poucas dificultades reais

Tanto as ONG ambientais como os xestores dos residuos consultados por EROSKI CONSUMER coinciden en que os cidadáns realizan cada vez mellor o exercicio de separar os residuos e depositalos no seu colector correspondente. Aínda así, recoñecen que en ocasións se mostran reticentes a realizar esta actividade.

Na enquisa, só un 9% das persoas con colectores de superficie como sistema de recollida tiña dificultades. Mencionaban as seguintes: non había recipientes preto do seu domicilio, eran incómodos porque a abertura é demasiado pequena, non funcionan os pedais para abrir a tapa ou son demasiado altos. As maiores dificultades dicían telas os andaluces e valencianos (un 15% e un 12%, respectivamente, dos entrevistados alí), mentres que os máis satisfeitos eran os madrileños (só un 4% tiña algunha).

Houbo queixas tamén sobre o sistema implantado: un 10% dos entrevistados que utilizaban os colectores en superficie preferiría outro tipo de sistema: dous de cada tres mencionaba os colectores soterrados como o mellor método de recollida de lixo para a súa zona.

Coñecemos a teoría e... a práctica?

Un 87% dos entrevistados considera que separa de forma correcta o lixo que xera na súa casa. E é que a teoría é doada: papel e cartón no colector azul, vidro no verde, envases lixeiros no amarelo etc. Non obstante, existen outro tipo de residuos que nos xeran máis dunha dúbida. De aí que EROSKI CONSUMER propuxese unha proba ás 1.000 persoas entrevistadas nas nove comunidades autónomas. Esta consistía en preguntarlles, sen dar ningunha pista, onde depositarían algúns residuos concretos que xeramos día a día no noso fogar. Estas foron as súas respostas:

Onde depositaría…?

  • Aceite usado de cociña: nunca debe tirarse polo vertedoiro. Convén gardalo nun bote de plástico e levalo a un punto limpo ou ao colector específico de aceite no caso de que dispoñan deste servizo. Na enquisa, un 14% non sabía responder á pregunta, outro 12% dixo que había que tiralo polo vertedoiro e o 1% mencionou erroneamente o colector amarelo.
  • Xoguete electrónico con pilas: se o xoguete está inservible, en primeiro lugar hai que quitarlle as pilas e levalas a un punto limpo. Pero se aínda se pode usar, pode doarse. Na enquisa, a metade dos entrevistados levaríano a un punto limpo e outro 17% doaríao. Non obstante, un 21% recoñeceu que non sabería que facer con el e un 7% tiraríao erroneamente ao colector amarelo.
  • Papel de aluminio: pode depositarse no colector amarelo sempre que non estea moi sucio, pero se conteñen residuos orgánicos, debe ir ao lixo normal. Na enquisa, EROSKI CONSUMER comprobou que un 37% o tiraría ao colector amarelo, un 35% ao destinado a residuos orgánicos ou ao lixo normal e un 4% ao punto limpo. Non obstante, un 15% non sabe onde o tirar e outro 4% o tiraría no colector incorrecto.
  • CD vello: adoitan recoller este tipo de residuo en moitas tendas de informática, pero tamén poden levarse o punto limpo. Nunca deben tirarse no colector amarelo, pero na enquisa, un de cada cinco entrevistados tiraríao alí. É máis, un 37% recoñeceu non saber onde o depositar.
  • Lámpada de baixo consumo: son moi contaminantes, así que deben levarse a un punto limpo. Non obstante, só un de cada tres entrevistados o faría da forma correcta. O resto depositaríao erroneamente nun colector destinado a outro tipo de residuos (un 57%) ou non sabería onde o deixar (un 15%).

Crece a conciencia

Tanto os xestores de residuos como as ONG ambientais coinciden en que os cidadáns son agora máis conscientes de que os seus hábitos inflúen na conservación do ámbito que os rodea. Pero tamén apuntan que aínda hai moito por facer.

EROSKI CONSUMER realizou unha serie de afirmacións para coñecer o seu grao de concienciación ambiental. Neste sentido, o 93% dos entrevistados está de acordo con que a eliminación ineficaz dos residuos contamina o medio ambiente e tamén con que é un perigo para a saúde pública.

Ademais, o 88% dos enquisados pensa que se xerarían menos residuos se non se desbaldise tanto. Por comunidades, son máis conscientes diso en Andalucía, coa maior proporción de persoas de acordo con esta afirmación (94%). E é que todo aquilo que se compra e se consume ten unha relación directa co que se tira ao lixo. Para as ONG ambientais, a tendencia xeral é que á hora de facer a compra, por exemplo, non nos formulamos o impacto do noso consumo sobre o planeta. Por iso, é fundamental consumir racionalmente e evitar o dispendio. En definitiva, hai que recordar que un consumo sustentable debe basearse na redución e na prevención dos residuos, así como na reutilización máis que na reciclaxe.

Separar os residuos que xeramos é unha actividade á que a maioría está acostumada. De feito, a maioría dos entrevistados está en desacordo coa idea de que separar o lixo na casa non serve de nada. Por idades, son as persoas de entre 20 e 34 anos as que en maior proporción pensan que esta afirmación é correcta: mentres un 14% dos mozos entrevistados de entre 20 e 34 anos opinan que separar non serve de nada, só un 4% das persoas de entre 35 e 54 anos creno e un 7% dos que teñen 55 ou máis anos.

Máis campañas

Neste sentido, os expertos consultados por EROSKI CONSUMER consideran que o labor de sensibilización e prevención continúa sendo fundamental para que cada día se recicle máis e mellor. Aseguran que é necesario que os cidadáns sexan conscientes do papel protagonista que xogan na cadea de reciclado e fan fincapé na educación ambiental dos máis pequenos.

Neste sentido, tres de cada catro entrevistados considera que son necesarias máis campañas de información sobre os residuos urbanos e a súa xestión. Ademais, un 84% considera que as institucións son capaces de mellorar a xestión dos residuos urbanos.

Na actualidade, existe un forte debate sobre a mellor forma de recoller os lixos domésticos. Para o Concello de Vitoria, cidade española co título europeo de Green Capital 2012, non existe o mellor sistema, xa que asegura que o seu bo funcionamento depende de moitos factores, entre eles, do cidadán. Por último, sancionar as persoas que non separen de forma correcta os seus residuos non é boa idea para máis da metade dos entrevistados.