Eraikuntza batean lanean hasten zarenean, zer planteatzen duzu, ariketa artistiko bat edo zeregin bat non edertasunak erabilgarritasunari men egin behar dion?
Arkitektura giza jarduera bat da non arte gisa jotzeko funtsezko baldintza batzuk bete behar dituen. Beharrezkoa da gauzatzea: arkitektura da soilik proiektu izatetik obra zehatza, erreala izatera pasatzen dena. Baina hori bezain garrantzitsua da obra, gauzatu ondoren, erabilgarri izatea, hau da, sortu den helburuari erantzungo diona: azken baten, bere funtzioa betetzen duen gizartean baliagarri izatea. Ez dut egiten eraikin eder bat balio ez badu edo eraikitzeak balio materialik ez badu.
Zure iritzia, etxebizitzen garestitzean arkitektoek beren erantzukizun zatia dutela dioena, ez da oso arrunta lanbide honetan.
Etxebizitza da arkitekturak zerbitzu emaile gisa lortzen duen goreneko adierazpena, eta arkitektoa funtzio sozial eta berezi horretatik kanpo ari da geratzen. Modernismo garaian, arkitektoak hirigintzako planen zehaztapenean laguntzen zuen, zabaldura berrien gauzatzean eta hiri garapenaren sorreran parte hartzen zuen. Nik uste dut orain joko politikora itzuli beharko lukeela, etxebizitza sozialen kasuan, batez ere. Horrekin ez dut esan nahi alderdi politikoen tesi desberdinen artean aukeratu behar duenik, baina bai proiektuei buruz balio iritziak eman behar dituela eta hobekuntzak proposatu behar dituela. Hau da, gaur egun eskatzen zaiona baino gehiago eman dezala. Arkitektura ez dago errealitatetik eta gizartean nagusi diren arauetatik kanpo. Duen proiekzio mediatikoa dela-eta, eta kontsumo ondasuna den neurrian, ikuskera iragankorra du, izan ere beharrei momentuan bertan erantzuten die. Hori etxebizitzari aplikatzen badiogu oso larria da, bere izaera soziala ahazten duelako eta hiria “polis” moduan -hiritarrak bizi diren toki bezala- hartzen ez duelako. Arkitekturan agindu, erabaki eta berau baldintzatzen dutenak arkitektoak ez badira, ezagutza eta interes desberdinak dituzten beste eragile sozial batzuk baizik, proposamen batzuk gailenduko eta gailentzen dira, non erabilgarritasuna jada ez den nagusi. Zalantzarik gabe, egungo egoera lurzoruaren arazoari lotuta dago. Baina horren atzetik argi dago etxebizitzen eraikuntzak duen zentzu soziala une txarrak bizitzen ari dela.
Etxebizitzaren prezio garestiegia lurzoruaren arazoari egozten zaio. Badu horrek irtenbiderik?
Hein handi batean zerikusia du hirigintzako gestioaren eredu burokratizatu handiarekin; horrek lurzoruaren garestitze ikaragarria dakar eta funtzionatzen ez duten hirigintzako planak egiten jarraitzen dela erakusten du; izan ere azkenean guztia zehatz-mehatz jasotzeko arau multzo handiak bezalakoak dira, baina ildo orokorrak ezartzen ez dituztenak. Gainera, nagusi den espekulazioaren kultura dago, errealitate fisikoarekin zerikusi gutxi duena baina ekonomian nagusitzen dena; eta ez dakigu nola gelditu.
Etxebizitza eskuratzea pertsona batek bere bizian egiten duen gastu garrantzitsuena da. Begi bistakoa da bere espektatibak (oinarrizkoak izanik ere) beteko dituen ondasuna erosi beharko lukeela.
Etxebizitza eskuratzeko zailtasunaren arazoak eskatu eta, jakina, eskaini beharko liratekeen beharrak ezkutatzen ditu bere baitan. Adibidez, etxebizitzak argi naturala izatea, beroa modu homogeneoan banatzea eta bistak atseginak izatea exijitu beharko litzateke. Hiru horiek funtsezko gaiak dira arkitekturan baina, hala ere, ez dira eztabaidatu ere egiten. Hiritarrarentzat oso zaila da gauza horiek eskatzea minimoa beteta ere ez dagoenean.
Maximoen lege hori, betetzen al da, gutxienez, arkitektura zibilean?
Aurrerapen kualitatibo handienak arkitekturaren proiekzio publikoan eman dira. Lehengo eta oraingo eskola, ospitale edo osasun zentroak erabat desberdinak dira. Gaur egun, leku horietara joaten dena eroso sentitzeko guneak dira. Jakina, eraikuntza horiek erabilgarritasun bat izan behar dute eta, nire ustez, erosotasun kontzeptua ezarri behar zaie; termino hori gero eta gutxiago erabiltzen da ez delako modernoa, baina niri oraindik iruditzen zait erabiltzailearekiko funtsezko errespetua adierazten duela.
Bizi garen momentu honetan badirudi hiri guztiak temati ari direla bakoitzak bere ikono arkitektonikoa izan dezan, eta badirudi horrelakorik egiten ez bada hiriak existitzeari utzi eta turistak bertatik aldentzen direla. Moda igarokorra al da?
Gizarte guztiek beharra sinboloak bilatzeko duten beharra gertaera historikoa da. Hiri bakoitzak bere erreferentzia arkitektonikoa bilatzen du gainerakoetatik fisikoki bereizteko, baina historiak adierazten digu sinboloek denbora igarotzea eskatzen dutela jendeak bere bizitzan onartu ditzan eta erreferente bilaka daitezen. Lehen, obrek altxatzeko denbora behar zuten, baita finkatzeko ere. Gaur ez, obraren proiektua, betearazpena eta emaitza hartzen direlako kontuan. Ulertzen dut hiriak berau ordeztuko duen aurpegi berria izatea, baina beharrezkoa izaten jarraitzen du denbora pasatzea eraikuntza berri horiek benetan identifikatuko dituen sinbolo bihur daitezen.
Domotika, eraikin “adimendunak”, etorkizuna al dira?
Ez dut uste. Eraikinak ez dira adimendunak, instalazioak oso ondo egon daitezke eratuta, baina ezin esan dezakegu perfekziora gerturatzen ari garenik. Komunikazio sistemak aurrerapena izan dute, baina elementu aplikatuak dira, ez konsubstantzialak. Garrantzitsuagoa iruditzen zait espazioen kalitatea, argia, lehen aipatzen genuen erosotasuna ikertzea eta horietan sakontzea, eraikuntzaren ezarpen teknologikoa baino. Adimenduna deitzen den eraikin bat aurkitu dezakegu non langileek bionboekin banatuta lan egiten duten eta argi naturala beren lanpostutik oso urrun gelditzen den. Hori al da eraikin adimenduna?
Joera horretatik urrun landa arkitektura dago, mendeetan zehar eskualdeak eta kulturak definitu dituena. Galtzen ari al gara?
Ez dakit zenbateraino izan daitezkeen landa eraikuntzak arkitektura, izan ere beren existentzia ingurunearen eskaerei egindako berehalako erantzuna dira, eta ez arrazoiaren ondorioa. Baieztapen honekin ez dut, inolaz ere, gutxietsi nahi, baina arkitektura adierazpen bezala arrazoiaren erantzuna da eta hiriarekin eta ilustrazioarekin du sorrera. Hau da, arkitekturaren balioak lotura du ingurune naturala eraldatzeko gizakiak duen gaitasunarekin polis-aren beharren menpe jartzeko, non arrazonamendu politikoak, kulturalak eta sozialak sortzen diren.
Urbanizazioak, horrenbestez, erdibidean geratzen dira?
Hiriaren gabeziei emandako berehalako erantzunak dira. Landa mundura hurbiltzen dira -isolamenduan oinarritzen dira- baina hiriko eskemak gordetzen saiatzen dira. Niretzat bi gauzetatik okerrena biltzen dute.
Ze neurritan dute antza, eguneroko lanean, bukatutako proiektuak eta amestutakoak?
Zalantzarik gabe, amestutakoa erakargarriagoa da eta idealena litzateke ahalik eta antzekotasun handiena lortzea. Baina ametsa inmateriala da eta, lehen esan dugun bezala, ez dago arkitekturarik eraikitzen den arte.