Pateak

Pateak: gatza, gantzak eta kaloriak ogian zabalduta

Txerri gibelarekin eginak, urdaiazpikoarekin, oilaskoarekin, atunarekin... Gero eta aukera handiagoa dago pateetan. Hori ona da gure gustuei erantzuteko, baina zaildu egiten ditu gauzak erosteko unean, erabaki egin behar baita. Zeri begiratu behar diogu ongi hautatzeko?
1 maiatza de 2021

Pateak: gatza, gantzak eta kaloriak ogian zabalduta

Pateak ohikoak dira txigorki eta kanapeetan aperitibo gisa jateko edo otordu artean mokadutxoak egiteko, baina zalantzarik gabe, haurren hamaiketako eta askarietan izaten dute arrakasta gehien, sandwichean edo ogi tartean jarrita. Orain dela hamarkada bat eskaintza oso urria zen; txerri gibelez egindako pateak zeuden merkatuan, eta gutxi gehiago. Denborarekin, osagai berriak txertatu eta bestelako pate batzuk ere agertu ziren, adibidez usain belarrekin eta espeziekin eginak (txerri gibelez egindako pateak piperbeltz eran edo belar finekin). Gutxika-gutxika, eskaintza are gehiago handitu da, eta gaur egun ezin konta ahal pate eta krema aurki ditzakegu merkatuan: txerri gibelez eginak, urdaiazpikoz, atunez, antxoaz, oilaskoz… Hainbesteko aukera izatea ona da, gustu guztiak asetzeko modua ematen baitu, baina zaildu egiten du erabakiak hartzea erosketak egiteko garaian.

Zerekin eginak daude? 

Gisa horretako produktuetan, begiratu batean osagaiak bereizterik ez dagoenez, garrantzitsua da etiketak irakurtzea. Hala egin ezean, ontzian ageri diren amuetan jar dezakegu begia (irudiak, marka komertzialak, nutrizio arloko aipuak…) eta horrek pentsaraz diezaguke egiaz ez dituen ezaugarrien jabe dela produktua. Horregatik da garrantzitsua etiketan osagaien zerrendari begiratzea. Produktu batzuk ez dira lehen begiratuan diruditena. Adibidez, La Piara iberiar patea ez dago urdaiazpikoz osatua nagusiki, nahiz eta ontzian ageri diren irudi eta hitzek hori pentsatzera eraman gaitzaketen: elikagai horren xerra batzuk ikus daitezke eta “ibérico” hitza.

Etiketa irakurtzen badugu, eta zehazki salmenta izena (osagai zerrendaren aurretik dator), ikusiko dugu egiaz ez dela iberiar urdaiazpikoz egindako patea, iberiar txerriaren gibelez egina baizik. Irakurtzen jarraitzen badugu, ikusiko dugu lehen lekuan ageri diren osagaiak, hau da, kopuru handienetan dituenak, urdaia eta ura direla, eta horien ondotik, iberiar txerriaren gibela (%21). Urdaiazpikoa, zehazki, %10 dauka, eta daukan hori iberiarra denik ere ez du esaten. Antzekoa gertatzen da txerri gibelez egindako beste hiru pateetan ere, horien osagai nagusia ez baita gibela, urdaia baizik. Adibidez, txerri gibel gehien duen produktuan, La Piara tapa beltza izenekoan, %27 baino ez da osagai hori, eta txerri haragia da osagai nagusia.

Alde horretatik, produkturik deigarriena La Piara antxoa krema izenekoa da, zalantzarik gabe: ura, patata eta tapioka fekula eta esnea dira osagai nagusiak, eta guztiek batuta produktuaren %51 osatzen dute; antxoak, berriz, %17 baino ez dira, nahiz eta izenean nabarmenduta datorren eta ontzian ere arrain horren irudia ageri den. Gainerako produktuetan, izen komertziala eta osagai nagusia bat datoz. Horrek esan nahi du, informazio zuzenagoa emateaz gain, kalitate komertzial handiagoa dutela, osagairik adierazgarriena delako nagusi. Hori gertatzen zaie honako hauei: La Piara indioilar krema, non indioilarra %54 den; Casa Tarradellas atun patea, non atuna %50 den; Casa Tarradellas urdaiazpiko patea, zeinak %45 duen urdaiazpikoa; Eroski atun patea, atuna %45 duena; eta Casa Tarradellas oilasko patea, %40 duena oilaskoa. Eroski atun patea da adibiderik egokiena ildo horretan, ontziaren aurreko aldean esaten baitu atuna zenbateko proportzioan duen.

Analisia

Erosketa gida hau egiteko, pateak hautatu ditugu, merkatuan puntapuntakoak diren marketakoak, eta alderdi hauek aztertu ditugu:

  • Nutri-Scorek emandako puntuazioa. Gatz eta gantz kantitateak erabat baldintzatzen dute balorazioa.
  • Osagaiak. Aztertu egin dugu osagai nagusia zenbateko kopuruan duen bakoitzak, horrek adierazten baitu produktuaren kalitate komertziala.
  • Informazio komertziala. Aztertu egin dugu informazio baliagarririk ematen duten edo nahasgarria edo engainagarria izan daitekeen kontsumitzaileentzat.
  • Prezioa. Ez da irizpide gisa erabili produktuaren kalitatea neurtzeko, baina kalitate-prezioak kontuan hartu dira sailkapenean.
  • Etiketa. Legea betetzen duen aztertu dugu.

Hiru elementu nagusi

Produktu mota horrek askotan mesfidantza handia eragiten dio zenbait pertsonari, ez baitute argi izaten zerekin eginak dauden eta pentsatzen dute osagai arraroak dituztela, ez fidatzeko modukoak. Errezelo horietako asko bi alderdiri zor zaie, nagusiki. Itxura da bat, produktu birrindua denez ez baitago modurik begiratu batean osagaiak identifikatzeko. Bestea osagaien zerrenda da, non hainbat elementu ageri diren bata bestearen atzetik, batzuk nahiko izen bitxiekin, eta kontsumitzaileei zaila egiten zaie ulertzea. Egiaz, ordea, produktu horiek ez lukete mesfidantzarik eragin behar, osagai seguruekin eginak daudelako eta, jakina, lasai jateko modukoak dira, nahiz eta gezur batzuk ere zabaldu diren horren inguruan.

Aipatu dugu osagai nagusi bat edo batzuk izaten dituztela, adibidez atuna, txerri gibela edo urdaia. Gainera, osagai horiek ez dute gainditzen produktuaren erdia (gehien duenak ere ez). Hori harrigarria gerta daiteke, baina ez dugu ahaztu behar produktu horiek erosten ditugunean ez garela ari erosten atuna, txerri gibela edo urdaiazpikoa, patea baizik. Hau da, gauza bat da lehengaia bera (adibidez, haragia edo arraina) eta besterik izaten da lehengai horrekin egindako produktua, adibidez saltxitxak edo patea.

Osagai adierazgarriena %17 eta %50 artean badauka, zer beste osagai daramatza produktuaren formulazioan? Bakoitzaren ezaugarrien araberakoa da, baina, oro har, pate guztiek badituzte gauza batzuk elkarrekin. Emultsioak dira guztiak, hau da, nahastura homogeneoak, oinarrizko hiru elementurekin eginak: proteina ugari duen osagai bat (adibidez, gibela, haragia, urdaiazpikoa, atuna, oilaskoa, indioilarra, antxoak), gantz ugari duen osagai bat (urdaia, ekilore olioa) eta ura.

Nola egiten dituzte? 

Elikagai hori egiteko, fin-fin birrintzen dituzte osagai horiek eta nahasi egiten dituzte emultsioa osa dezaten. Ondoren ontziratu egiten dituzte eta tratamendu termikoa ematen diete, ez bakarrik seguruak eta kaltegabeak izango direla ziurtatzeko, baita nahasturak behin betiko trinkotasuna hartzeko ere. Emultsioa behar bezala osa dadin eta produktuak daraman ura denborarekin ez dadin bereizi, beharrezkoa da osagai nagusiei beste elementu batzuk gehitzea, adibidez gatza eta egonkortzaile eta emultsionatzaile gisa jardungo duten substantziak. Horietako batzuk proteikoak izaten dira, adibidez esne hautsa (Casa Tarradellas atun pateak darama), arrautza hautsa (La Piara antxoa kremak), soja proteina (Eroski pateak belar finekin) edo haragi proteina (La Piara tapa beltzak). Egonkortzaileak ere erabiltzen dira, nagusiki karbohidratoak, adibidez patata edo tapioka fekula (La Piara indioilar krema), arroz pasta (La Piara antxoa krema), edo landare zuntza (La Piara tapa beltza).

Zer aukeratu haurren ogitartekoa prestatzeko?

Produktu horiek aperitibo gisa hartzen dira gehienetan, baina haurrei askaritan jartzeko aukera ustez osasungarri gisa ere sustatu izan dituzte. Horretarako, nutrizio arloko aipu batzuk erabiltzen dira ontzi batzuetan (“burdina askorekin”, La Piara Tapa beltzean edo “proteina askorekin” La Piara oilasko kremaz egindakoan). Baina produktu horiek ez daitezke hartu osasungarritzat: txerri gibelez egindakoek, adibidez, urdaia daramate, eta osagai horrekin ezin esan osasungarria denik, eta gatza ere gehiegi daukate guztiek. Eta egiaz interesgarriak diren osagaiak, aldiz (atuna, oilaskoa) oso kopuru txikietan dituzte (gehienez, %50). Horregatik da hobea osagai berarekin egindako beste produktu batzuk hautatzea zuzenean, adibidez gatz gutxiko atun lata bat. Eta hori baino are hobea da elikagai osasungarriagoak lehenestea, adibidez fruta edo gatzik gabeko fruitu lehorrak.

Alergenoak

Bigarren mailako elementu horietako batzuek, adibidez arrautzak, esneak eta sojak, zenbait erreakzio eragin ditzakete pertsona alergikoetan, eta hori oso kontuan hartu behar da. Alergeno horiek guztiak nabarmendu egin behar dira etiketan, hain zuzen erraz irakurtzeko moduan egon daitezen, eta hori bereziki ongi egiten dute Eroski produktuek, non berariazko ohar bat ageri den. Bestalde, nabarmentzekoa da La Piara tapa beltza eta La Piara iberiarra pateek ez daukatela alergenorik, eta hori ona da alergiak dituzten pertsonentzat.

Gehigarrien ospe txarra

Marka batzuek, esne hautsa eta patata fekula erabili beharrean emultsioa ongi eratu dadin eta pateak ura hobeto atxiki dezan, funtzio hori bera betetzen duten gehigarriak erabiltzen dituzte zuzenean. Adibidez, arrautza edo soja beharrean, lezitina erabil liteke; substantzia hori berez agertzen da bi elikagai horietan, eta gehigarri gisa erabiltzen da (E322 kodearekin sailkatua dago). Horrela ez da arrautza guztia erabili beharrik, guri interesatzen zaigun funtzioa betetzen duen konposatua baino ez. Zenbait jendek uste izaten du gehigarriak substantzia arraroak direla, laborategi susmagarrietan eginak, baina, egiaz, oso konposatu heterogeneoak dira, hainbat jatorritakoak (batzuk, esaterako, arrautzatik datoz) eta ezaugarri askotarikoak dituztenak. Fosfatoak ere (E450, E451) erabiltzen dituzte emultsionatzaile eta egonkortzaile gisa zenbait patetan, edo gantz azidoen mono- eta diglizeridoak (E471), adibidez Casa Tarradellas eta Eroski etxekoetan. Gehigarri horiek guztiek badute gauza bat elkarrekin: funtzio teknologiko jakin bat betetzeko erabiltzen dira elikagaietan. Adibidez, pate batzuetan, egonkortzaileak eta emultsionatzaileak ez ezik, beste hauek ere erabiltzen dituzte:

  • Koloragarriak. Adibidez, piperrauts estraktua, produktuari kolorea emateko (Eroski gibel patean).
  • Zapore indartzaileak. Adibidez, sodio glutamatoa, produktuaren zaporea nabarmentzeko (La Piara iberiarra).
  • Kontserbagarriak. Adibidez, sodio nitritoa (Casa Tarradellas oilasko eta urdaiazpiko pateak), eta sulfitoak (Eroski atuna); horietako bakoitzak funtzio batzuk betetzen ditu, esaterako mikroorganismo patogenorik edo hondatzailerik ez agertzea (bereziki, ontzia irekin ondoren) eta kolorea hobetzea (nitritoak) eta produktua ez herdoiltzea (sulfitoak).
  • Herdoilaren aurkakoak, adibidez sodio askorbatoa (Casa Tarradellas oilaskoa eta urdaiazpikoa, Eroski belar finak), zeinak eragotzi egiten duten produktua herdoildu dadin, eta horrek kolore ilunak agertzea eragingo luke.

Gehigarriek sortzen duten beldurraren atzean arrazoi asko dago, adibidez okerreko mitoak, elikagai batzuen etiketek darabilten desinformazioa eta amuak; horren adibide dira, esaterako, La Piara antxoa eta indioilar kremak, non mezu hauek ageri diren: “%100 osagai naturalak” eta “gehigarririk gabea”. Substantzia seguruak dira guztiak, eta ez dute eraginik izaten elikagaiaren nutrizio ezaugarrietan. Ildo horretan, osagai nagusiei jarri behar diegu arreta eta, batez ere, elikagaiari bere osoan. Antxoa pate batek %51 badu patata edo tapioka fekula, ez da gomendagarria izango, nahiz era gehigarririk ez eduki.

Nutrizio arloko informazioa

Nutrizio arloko ezaugarriak baloratzeko garaian, etiketan nutrizioari buruz ageri den informazioari begiratzen diogu batez ere zenbat kaloria eta gantz duen jakiteko. Baina askoz garrantzitsuagoa da osagaien zerrendari begiratzea eta, horren osagarri, nutrizio arloko informazioa interpretatzea. Garrantzitsuagoa da jakitea mantenugai horiek nondik datozen eta ez hainbeste zenbakiak kontuan hartzea. Adibidez, proteina kantitateari begiratzen badiogu, ikusiko dugu aztertu ditugun markarik gehienek oso antzeko balioak ematen dituztela, %12 inguru, baina batzuetan arrainak emandako proteinak dira (Eroski atun patea, %14rekin), beste batzuetan hegazti haragiarenak (Casa Tarradellas oilasko patea eta La Piara indioilar patea), eta besteetan txerri gibelak edo haragiak emanak (La Piara tapa beltza). Berez, hobea litzateke arrainarenak eta hegazti haragiarenak lehenestea eta ez haragi gorriarenak, baina ez dugu ahaztu behar pateak ditugula esku artean, eta horrek esan nahi du ezaugarriak ez direla elikagai horiek modu isolatuan dituzten berdinak. Hau da, ez genuke pentsatu behar haragia edo arraina erosten ari garela, eta garbi eduki behar da batzuk eta besteak ere ez direla elikagai osasungarriak.

Gantzak eta kaloriak

Osagaien zerrendari begiratuz, nutrizio osaera nolakoa den susmatu dezakegu hainbatetan. Adibidez, osagai nagusia txerri urdaia dela ikusten badugu, pentsatzekoa da gantz asko edukiko duela eta, gainera, gehiena saturatua izango dela, eta halaxe gertatzen da, hain zuzen, txerri gibelez egindako pateetan (La Piara tapa beltza eta La Piara iberiarra eta Eroski belar finak eta Eroski txerri gibela), zeinak %21- 27 duten gantza eta %9 inguru gantz saturatuak. Aldiz, osagai nagusia gantz gutxiko haragia, hegazti haragia edo arraina bada, gantzak eta gantz saturatuak gutxiago izango ditu, eta horixe gertatzen da La Piara indioilar patearekin eta Eroski atun patearekin, non %12 den gantza eta %1,5 inguru gantz saturatuak. Energiaz hitz egiten badugu, antzeko egoeran egongo gara. Gantzek kaloria asko izaten dute (gramo bakoitzak 9 kcl ematen ditu), eta, beraz, oso gantzatsuak diren pateek emango dute kaloria gehien (txerri gibelez egindakoek), zehazki 255-295 kcal 100 gramo bakoitzeko; gainerakoek, berriz, 185 kcal ematen dute, batez beste.

Gatz kantitatea

Nutrizio arloko informazioan aurki dezakegun daturik baliagarriena gatzari buruzkoa da. Elikagai batek gatz asko duela esaten da %1,25 edo gehiago duenean. Aztertu ditugunetan, Eroskiren pateak dira gatza gutxien dutenetakoak, txerri gibelez eta atunez eginak, biak %1,4rekin. Gatz gehien dutenak, berriz, Casa Tarradellas etxekoak eta Eroski belar finak dira (%2), eta batez ere La Piara antxoa kremaz egina, zeinak %4 daukan. Hau da, aztertu ditugun pate guztiek daukate gatz gehiegi. Egia da produktu horiek jaten ditugunean normalki ez ditugula hartzen 100 gramo aldi bakarrean, 30 gramo inguruko errazioa baizik, eta horregatik, azkenean ez du ematen hainbeste energia, gantz eta gatz. Baina produktu horiek maiz samar janez gero (adibidez, egunero hamaiketakoa edo askaria egiteko), eragin aipagarria eduki dezakete, batez ere pate jakin batzuek, adibidez La Piara antxoa kremak, zeinak 1,2 gramo gatz duen errazio bakarrean.

Nutri-Score

Produktu guztiek emaitza txarra lortu dute, ugari ematen dutelako energia, gantza, gantz saturatuak eta gatza, eta ez daukatelako ia batere zuntzik eta begetalik. Gehienak D mailan daude, salbu eta La Piara tapa beltza eta Eroski belar finak, zeinak E mailan ageri diren, eta Eroski atun patea eta La Piara indioilar patea C mailan. Desberdintasun handiena maila bakoitzekoek ematen duten energia, gantz, gantz saturatu eta gatz kantitatean dago.

Erosteko gomendioak

Ongi aukeratzeko, etiketa irakurtzea eta honako alderdi hauek kontuan hartzea komeni da:

  1. Salmenta izena. Produktuak egiaz nolako ezaugarriak dituen esaten digu, eta horrela jakin ahalko dugu ontzian urdaiazpiko irudiak ageri dituen “iberiar” pate bat “txerri iberiarraren gibelez egindako patea” dela.
  2. Produktuaren osagai bereizgarriaren proportzioa. Osagai zerrendan ageri da informazio hori. Horrela ikusi ahalko du “antxoa krema” batek %17 dituela antxoak.
  3. Gatz kantitatea. Produktu hauetan, nutrizio arloko informazioan ageri den daturik aipagarriena da. Produktuak %1,25 baino gehiago badu gatza, gehiegi izango da.

Beira edo metala?

Produktu horiek bi formatutan saltzen dira: beirazko ontzietan edo metalezkoetan. Ikuspegi praktikotik, azken horiek arinagoak dira eta ez dute uzten argia pasatu dadin; ondorioz, produktua babestu egiten dute herdoiltzetik. Beirazkoak, berriz, errazago irekitzen dira, eta behin produktua bukatuta, ontzia berrerabili egin daiteke (baina ez dira egokiak etxean kontserbak egiteko, ez behintzat tapa berriak jarri gabe, hermetikoki itxi daitezen eta arriskurik ez dadin egon produktuaren segurtasunerako). Jasangarritasunari dagokionez, oso zaila da batzuek eta besteek ingurumenean duten eragina alderatzea; hori egiteko, produktuaren bizi ziklo osoa hartu behar da kontuan, ekoizpena, garraioa eta birziklatze fasea. Horrela, metalezko ontziak birziklagarriak eta arinagoak dira, baina plastikozko tapa daukate, eta gehienean jatorri ez-berriztagarrikoa izaten da. Beira ere birziklagarria da, baina pisu handiagoa du eta, beraz, garraiatzeko fasean CO2 gehiago isurtzen da.

Sakelan ere badira aldeak

Kalitate-prezioak aztertzean, batez ere kontuan hartu behar da nolako proportzioan ageri den osagai nagusia. Egokiena litzateke osagai hori ugari samar dutenak eta oso garestiak ez direnak hautatzea. Ildo horretan, honako pate hauek dituzte ezaugarri onenak: Casa Tarradellas atunez egina (%50 atuna), Casa Tarradellas urdaiazpikoz egina (%45) eta Casa Tarradellas oilaskoz egina (%40), hirurak 0,76 euroko prezioarekin 100 gramo bakoitzeko. Eroski txerri gibelez eginak ere kalitate-prezio onak ditu, baina ez bereziki osagai nagusia proportzio handian duelako (%19,5), baina bai prezio ona duelako (0,37 €/100 g). Beste muturrean, badira osagai nagusia proportzio txikian dutenak eta prezio handikoak direnak, adibidez La Piara tapa beltza, zeinak %27 duen txerri gibela eta 1,29 euroko prezioa 100 gramo bakoitzeko, La Piara iberiarra, %21 duena b eta %10 urdaiazpikoa eta 1,98 € balio duena 100 gramo bakoitzeko, eta, batez ere, La Piara antxoa krema, non %17 diren antxoak eta prezioa 1,98 eurokoa den 100 gramo bakoitzeko.

Ondorioak

Pate bat erosteko orduan, hutsegite bat izaten da pentsatzea ontzian ageri den osagaiarekin bakarrik egina dagoela (adibidez, atunezko pate batek atuna bakarrik duela). Hori ez da hala, jakina. Produktu horiek hiru osagai nagusi izaten dituzte: jatorri proteikoa duena izaten da bat (oilaskoa, indioilarra, txerri gibela edo atuna), beste bat gantzatsua (adibidez, urdaia edo ekilore olioa) eta ura hirugarrena, eta horiei beste osagai batzuk eransten zaizkie, adibidez gatza eta emultsionatzaileak. Horregatik da funtsezkoa osagaien zerrendari begiratzea, horrela jakingo baitugu zenbateko kopuruan daukan osagai bereizgarria, eta erabaki ahalko dugu ea merezi duen edo ez erostea, batez ere prezioa kontuan hartuta.

Ildo horretan, Casa Tarradellas etxekoak dira produkturik aipagarrienak (atuna, urdaiazpikoa eta oilaskoa): osagai nagusia %40-50 artean dabil eta prezio ona dute, 0,76 euro 100 gramo bakoitzeko. Kalitate-prezioetan harreman kaskarrena duena La Piara antxoa krema da, zeinak %17 bakarrik dituen antxoak eta prezioa 1,98 eurokoa 100 gramo bakoitzeko. Nolanahi ere, produktu horien osaera ikusita, ez daitezke osasungarritzat hartu, kopuru handietan daukatelako gatza (%2 batez beste), eta hainbatek kalitate kaskarreko gantzak ematen dituztelako (adibidez, txerri urdaiak ematen dituenak) eta energia ere asko.

Kalitate-prezioak kontuan hartuta: zein dira produkturik onenak?
  • Casa Tarradellas atuna: 63,3
  • Casa Tarradellas urdaiazpikoa: 59,2
  • Eroski txerri gibela: 52,7
  • Casa Tarradellas oilaskoa: 52,6
  • Eroski atuna: 46,4
  • Eroski belar finak: 34,7
  • La Piara indioilar krema: 21,2
  • La Piara tapa beltza: 20,9
  • La Piara iberiarra: 15,7
  • La Piara antxoa krema: 8,6

Osagai nagusiaren portzentajea eta prezioa elkarrekin zatituta ateratzen den emaitza. Balio ertain-handiek esan nahi dute kalitateprezioen harremana hobea dela.

Nabarmentzen den osagaia beti ez da ugariena