Otarrainxkak: Eguberriak mahai gainean

Otarrainxkak: Eguberriak mahai gainean

Festak eta ospakizunak non, hantxe daude otarrainxkak mahaiaren buru-buruan. Krustazeo bat da otarrainxka; 10 zango ditu eta oskola erdi gogorra, 12 eta 15 zentimetroko luzera eta arrosakara izaten da kolorez, marra marroiekin. Atlantiko ekialdean bizi da, hasi Angolatik eta Britainiar uharteetaraino, eta Mediterraneo guztian, batez ere ibaien ahoetako hondo hareatsuetan.

Espainiako Estatuan kopuru aipagarrietan harrapatzen dituzte Ebro eta Guadalquivir ibaien ahoetan. Eta badira ekoizpen gune bikainak ere, Vinarós adibidez, non otarrainxka naturalik onena izaten den.

Bai otarrainxka zuria eta bai tigre erakoa (oskol marraduna izaten du) oso ona gelditzen da egosita, plantxan eginda edo zenbait plater laguntzeko osagai gisa. Neurri ugariko otarraixkak izaten dira eta aurkezpenak ere bat baino gehiago izaten ditu merkatuan: freskoa, izoztua eta hotzean jarria, bai osorik eta bai isatsak garbituta ere.

Junbo otarrainxka edo tigre otarrainxka erraldoia da denetan handiena (Penaeus monodon). Ganba erraldoia edo junbo ganbatxoa ere esaten zaio, eta 33 cm izatera ere irits daiteke. Gehien ekoizten den bigarren espeziea da (munduko ekoizpenaren %17 hartzen du). Batez ere Thailandian, Vietnamen eta Indonesian lantzen dute. Otarrainxka horrek kolore bat baino gehiago izaten du, berdea, kafe kolorea eta gorria, eta zenbaitetan grisa eta urdina ere bai; substratuak, elikagaiak eta uraren uhertasunak baldintzatzen du hori. Kolore zerrenda batzuk ere izaten ditu zeharka, urdinak edo beltzak izan daitezkeenak eta horiak ere bai.

Merkatuan badira beste tigre otarrainxka batzuk ere: tigre otarrainxka marroia (Penaeus esculentus), zeinak kolore zerrenda oso agerikoak izaten dituen eta Indiako ozeanoaren itsasertzean bizi den; tigre otarrainxka berdea (Penaeus semisulcatus), oso hedatua dagoena eta Afrika ekialdetik, Australia iparraldetik, Japoniatik eta Indiatik datorrena (isatsak baino ez dira saltzen horietatik); eta Japoniako tigre otarrainxka (Penaeus japonicus edo Marsupenaeus japonicus), neurriz txikiagoa dena eta Japoniako akuikulturatik datorrena.

Otarrainxka zuriak (Penaeus vannamei edo Litopenaeus vannamei) ez du izaten tigreen erako zerrendarik; kolore zuri zeharrargia izaten du gehienean, baina hori ere aldatu egin daiteke neurriaren edo aurkezpenaren arabera. Akuikulturan ekoizten den otarrainxka mota nagusia da, eta herrialde hauek dira ekoizle nagusiak: Txina, Indonesia, Thailandia, Brasil, Ekuador eta Mexiko. Europako merkatuetan era askotan saltzen da, izoztuta, osorik edo isatsak bakarrik.

Ez dakigu ziur otarrainxka noiz sartu zen sukaldeetan, nahiz eta gauza jakina den orain dela milaka urte hasi zirela jaten. Erromatarren sukaldaritzan, K.o. I mendean ageri dira errezetak, eta halaxe aipatzen du Apiciok bere De re coquinaria liburuan, non esaten duen saltsa mota bat prestatzeko erabiltzen zela otarrainxka. Eta badakigu XVII. mendean ere bazuela leku bat Europako sukaldaritzan arrain eta itsaskien errezetetan, eta halaxe jasotzen dute zenbait liburuk. Erromatarren antzinako kokalekuen inguruko istorioetan dagoeneko aipatzen zen krustazeo hori mahaietako osagai gisa.

Nola harrapatzen da?

Udazkenean eta neguan, itsasontziek arrasteko teknika erabiltzen dute, eta udan eta udaberrian, berriz, tresmailarekin egiten dute. Tresna hori itsas hondoan erabiltzekoa izaten da, eta elkarren gainean jarritako hiru sare mailak osatzen dute. Ilargi beteko gauetan izaten da arrantzarik onena.

Espainian jaten den otarrainxka guztia ez da freskoa, inondik ere. Asko eta asko inportatu egiten da Hego Amerikako eta Erdialdeko Amerikako arrain haztegietatik, non klima hobea izaten da espezie hori hazteko. Akuikulturako otarrainxkak pentsua jaten du, eta basatiak, berriz, denetarik. Otarrainxka izoztuen merkatua ere oso handia da: onak izaten dira horiek ere, eta merkeagoak.

1970. urte inguruan hasi zen Espainian otarrainxka inportatzen eta merkaturatzen modu masiboan, enpresa handiak egonkortu zirenean. Nahiz eta orain urte guztian dugun eskura akuikulturari esker, otarrainxka sasoi jakinei oso lotua dagoen elikagaia da.

Analisi nutrizionala

Zer leku hartu behar du dietan

Akuikulturari esker, urte guztian ditugu eskura otarrainxkak, eta gero eta modu hobean gainera, baina, zalantzarik gabe, Eguberrietan leku berezi hartzen dute. Abenduan nabarmen handitzen da otarrainxka kontsumoa. Festa eta ospakizun egunetan elikagai edo plater bereziak jateko ohitura izaten da, egunerokoan agertzen ez direnak normalean: otarrainxkak, adibidez, itsaski kokteletan jartzen dira, entsaladetan, plantxan eginda limoiarekin, arrain zopa eta kremetan, egosita eta zenbait saltsarekin lagunduta…

Produktu izoztua merke samar egoten denez, egunerokoan ere gero eta errazagoa da zenbait errezeta prestatzea otarrainxkekin, adibidez entsaladak, brotxetak, ahuakate beteak, ekialdeko platerak, baratxuri eran jarrita edo eltzekari eta paelletan. Gaur egun, hain zuzen, gure sukaldeetan oso barneratua dago otarrainxka.

Ez da kaloria askoko elikagaia: 100 gramo otarrainxkak 0,80 gramo gantz eta 110 kaloria baino ez dute ematen, gutxi gorabehera, baina badira nutrizioaren ikuspegitik kontuan hartzeko beste alderdi batzuk ere:

• Gatza. Sodioa ezinbestekoa da gure organismorako. Otarrainxkak, dena den, kopuru handietan izaten du mineral hori (305 miligramo 100 gramo bakoitzeko), eta, horregatik, ez da jakirik egokiena hipertentsioa duten pertsonentzat, eta ezta giltzurruneko arazoak, likido debekua eta antzekoak dituztenentzat ere.
• Proteinak. Proteinak ere kopuru handietan ematen ditu (24,30 gramo 100 gramo bakoitzeko).
• Bitaminak. Bitamina asko izaten du, eta horien artean nabarmentzekoak dira B3, B9, B12 eta E. Kopuru txikiagoetan bada ere, B1 eta B2 bitaminak ere baditu.
• Mineralak. Otarrainxkek ugari izaten dute iodoa: 100 gramo bakoitzeko 90 miligramo, hain zuzen. Nabarmentzekoak dira, halaber, magnesioa, selenioa, burdina eta, lehen aipatu bezala, sodioa (kopuru handietan).
• Kolesterola eta gantzak. Otarrainxkek ia ez dute ematen batere gantzik eta karbohidratorik, baina bai kolesterola, 180 miligramo, hain zuzen, 100 gramo bakoitzeko. Kolesterol ugari horren erruz, elikagai hau ez da gomendagarria odolean kolesterol maila handia duten pertsonentzat. Krustazeoen artean, hain zuzen, otarrainxkek, ganbek eta zigalek ematen dute kolesterol gehien (gutxi gorabehera 200 miligramo 100 gramo bakoitzeko). Atzetik datoz otarraina eta abakandoa (150 mg/100 g bakoitzeko) eta nekora (100 mg/100 g bakoitzeko). Otarrainxkek buruan pilatzen da kolesterol gehien, eta baita metal batzuk (kadmioa) eta oso ohikoak diren gehigarriak ere, adibidez sulfitoak. Sulfito horiek ale freskoetan, izoztuetan eta hotzean jartzen direnetan izaten dira. Harrapatzen dituzten unean bertan eransten dizkiete, luzeago iraun dezaten, gainerakoan oso erraz hondatzen baitira.

Nutrizio arloko semaforoa

Nutrizio arloko semaforoa osatzeko, otarrainxka gordinak eta egosiak erabili ditugu, 11 erreferentzia guztira, batzuk osorik aurkezten direnak eta besteak zurituta. Kontsumo errazioa 50 gramoan ezarri da (4 otarrainxka ertain egosi eta zuritu gabe edo 7 otarrainxka ertain egosi eta zuritu).

Gure analisitik ondoriozta daitekeenez, 50 gramoko errazio batek ez dakar eragozpen aipagarririk gantzei, azukreei eta osotara ematen dituen kaloriei dagokienez.

Gatzarekin, ordea, besterik gertatzen da. Oso kopuru handietan ematen du gatza hain elikagai gutxi izateko (egunaren buruan hartu behar litzatekeenaren %17 ia), eta, ondorioz, noizbehinka jateko elikagaien sailean sartzekoa da: adituek ez dute gomendatzen maiz jatea edo kopuru handiagoetan.

Egosita datozen otarrainxketan da bereziki handia gatz kantitatea, eta baita egosita eta “baratxuri eran” jateko prest datozen formatuetan ere (azken horiek gantza ere gehiago dute, olioak erabiltzen baitira ongailu gisa).

Ohar horiek kontuan hartuta, eta ikusiz ia zuntzik batere ez dutela ematen, oso gomendagarria izaten da begetal errazio on batekin laguntzea otarrainxkak, gordinik (entsalada) edo egosita. Proteinei eta kaloriei bakarrik begiratzen badiegu (ugari lehenak eta urri bigarrenak), gerta daiteke kopuru handietan jateko modukoak direla pentsatzea, baina ez da ahaztu behar zenbat kolesterol eta gatz ematen duten. Neurrian jatea da gakoa, eta ez maiz-maiz, noizbehinka baizik.

Kontserbatzeko tratamenduak

Elikadura arloko segurtasuna: kontserbatzeko aholkuak

Itsaskiak oso elikagai galkorrak dira. Azkar hondatzen dira, salbu eta ez bazaie ematen kontserbatzeko tratamendu egokiren bat. Hoztea izaten da eraginkorrenetakoa. Sistema horri esker, luzaroago eusten zaio elikagaien kalitate komertzialari.

Otarrainxkak egoera onean zenbat iraungo duen jakiteko, ikusi egin behar da zer espezietakoa den, zer-nolako metodoarekin harrapatu duten eta nola manipulatu duten. Manipulazio horretan 0 ºC eta 4 ºC arteko tenperaturak ematen zaizkio harrapatzen den unetik beretik, eta banaketa fase guztian eutsi egin behar zaio horri, kontsumitzailearengana heltzen den arte. Itsasontzietan eta saltokietan, izotz ugari erabiliz hozten dituzte. Izotz hori itsasoko urarekin egiten da, eta aukera ematen du 0 ºC-tik zertxobait jaisten diren tenperaturak harrapatzeko, baina izoztu gabe; horri esker, luzaroago irauten dute.

Gaur egun erosten ditugun otarrainxkarik gehienak izoztuak dira, freskoak (arrandegietan pisura erosten direnak) edo prozesatu eta hotzean gordetzen direnak.

Otarrainxka izoztuak ez dira berriz izoztu behar, sekula ez. Itsaski izoztua erostean, bestalde, arreta jarri behar zaio ontziari, eta ez da hartu behar irekita, urratuta edo ertzak kaltetuta dituenik. Era berean, saihestu egin behar dira “izotz lerroaren” gainean dauden kutxak edo izozte kaxaren gainaldean daudenak.

Izotz zuriaren edo izotzezko beiren arrastoak dituzten paketeak ere ez dira hartu behar, gerta baitaiteke arrain horrek denbora asko egin izatea biltegian edo desizoztu izana eta berri izoztu.

Otarrainxka freskoak egun batetik bestera gordetzeko, ontzi batean sartu behar dira eta erabat estali sukaldeko paper hezearekin. Hozkailuko alderik hotzenean jartzea komeni da, 2 ºC eta 4 ºC artean. Helburua izaten da ez hondatzea aireko oxigenoarekin harremanetan egon delako (ura galtzen dute, itxura arraroa hartu), usainik ez zabaltzea hozkailu guztian eta ez kutsatzea beste elikagai batzuek dituzten bakterioen eraginez. Baldintzarik egokienetan kontsumitzeko, hozkailuan ez dira eduki behar 2 egun baino gehiago.

Otarrainxka prozesatuak (zurituak, onduak, eta abar) eta hotzetan daudenak ongi kontserbatzeko, errespetatu egin behar dira ekoizleak ematen dituen jarraibideak, bai erabilerari buruzkoak eta bai iraungitze-datari buruzkoak ere.

Elikadura arloko segurtasunari dagokionez, argitu behar da aztertu ditugun prestakin guztiek molusku eta arrain arrastoak eduki ditzaketela. Faktore hori kontuan hartzekoa da, batez ere elikagai horiekiko alergiak eta intolerantziak dituztenentzat.

Gomendioak

Erosketa egiteko gomendioak

Eguberri hauetan otarrainxkekin gozatzeko, hona hemen gomendio erabilgarri batzuk:

Hauek dira onenak entsaladan hartzeko. .

Azkar prestatzeko platerak izaten dira entsaladak, eta azkartasuna nahi badugu, otarrainxka egosi zuritu handiak dira egokienak, hozkailuetan edukitzen dituztenak. Plater gozo eta osasungarria presta dezakegu horiekin oso denbora gutxian. Aski izango dugu ozpin saltsa bat eranstea, oliba olio on batekin egina.

Plantxan egiteko.

Oso prestaera ohikoa da honako hau, limoiarekin onduta jaten dena gehienean. Otarrainxkak oso erraz prestatzen dira, eta oso onak gelditzen dira. Barbakoa maite badugu, parrilan ere egin ditzakegu. Horrela prestatzeko, “banana” erako otarrainxkak dira egokienak (Metapenaeus monoceros izena dute, eta erauzte arrantzaren bidez harrapatzen dira); jatorriari dagokionez, Mediterraneokoak izan daitezke, Itsaso Beltzekoak, Indiako ozeanokoak (ekialdea eta mendebaldea) edo Pazifiko erdialdekoak-mendebaldekoak.

Prestaera horretan oso olio gutxi behar izaten da, eta, horregatik, oso aukera interesgarria da. Aski da gatz eta piperbeltz pittin bat eta limoi tanta batzuk botatzea plateraren zaporea nabarmentzeko; prestatzeko, berriz, oso denbora gutxi behar izaten da (4-5 minutu ertainek eta 7-9 handiek).

Zopa egiteko.

Otarrainxken isats zurituak bakarrik erabil ditzakegu, hori da aukerarik praktikoena eta azkarrena; aski da zartagin batean markatzea eta arrain zopari eranstea. Saldari zapore biziagoa eman nahi badiogu, bai betiko arrain zopa egiteko edo beste arrain eta itsaski krema batzuk, adibidez arrozak edo fideuak prestatzeko, otarrainxka osoak eros ditzakegu, eta buruak eta azalak erabili zaporea emateko; isatsa, berriz, zuritu eta gorde egingo genuke osorik.

Sarrerakoak prestatzeko.

Denbora gutxirekin bagabiltza, otarrainxka isats zurituak erabil ditzakegu, hotzean egoten direnak eta baratxuriz eta perrexilez onduak; oso azkar prestatzen dira, zartaginean gorritu eta kito; bestela, denbora gehiagorekin dabiltzanentzat, otarrainxka osoak desizoztea izan daiteke beste aukera bat, eta egostea, plantxan egitea edo labean erretzea.

Badira, gainera, otarrainxken isats egosiak ere. Erretiluetan, blisterretan edo poltsa txikietan etorri ohi dira (200 gramokoak gehienez); horietako batzuk baratxuri eran prestatuta egoten dira. Erabilgarriak dira, baina gantzari eta gatzari dagozkion balioak ez dira batere egokiak hain errazio txikirako.

Hotzean edukitzekoen artean, bestalde, badira filo orez egindako zakutxoetan datozen otarrainxkak, isats birrineztatuak… Askoz kaloria gehiago ematen dute horiek, frijitu egin behar izaten baitira aurretik.

Kolesterol txarra goian dutenentzat.

Omega-3 gantz azidoak gantz polisaturatugabe mota bat dira, eta ur hotzetako arrain guztiek izaten dituzte, adibidez bakailaoak, izokinak, sardinzarrak, sardinak… Gantz azido mota horrek murriztu egiten du garun-hodietako istripuak izateko arriskua. Otarrainxkak ere ugari izaten ditu omega-3 gantzak (ez du ardura neurri handikoak edo txikikoak diren). Hortaz, oso kontuan hartzekoak dira gantz azido ugariko dieta bat egin beharra badugu.

Zenbat omega-3 duten gorabehera, otarrainxkak, lehen azaldu dugun bezala, krustazeoen artean kolesterol gehien dutenetakoak dira, eta buruan pilatzen zaie gehien. Otarrainxkek buruan izaten dute digestio aparatua, eta gero gorputz alderantz jarraitzen du, bizkarraldea zeharkatzen dien zerrenda beltz horretan. Kolesterola goi samarrean izanez gero eta noizbehinka otarrainxkak jan, zati hori baztertzea komeni da, nahiz eta askorentzat gustagarriena izan, eta isats garbiekin gelditzea. Arazo hori duen pertsona baten dietak begetal eta frutetan oinarritua egon behar du, eta kontuan hartu behar dira, halaber, gantz osasungarriak, osoko zerealak eta aleak, arrain eta haragi giharrak, eta baita lekaleak, hidratazio egokia eta jarduera fisikoa ere. Hau da, plater hori laguntzeko, entsalada bat edo plater begetal bat jartzea litzateke aukerarik onena, eta ez kolesterol askoko beste batzuk, adibidez hestebeteak, gaztak edo txibiak.

Saskiak

Aurrezteko aholkuak

Akuikulturak, nazioarteko merkataritzak eta kontserbazio metodo eraginkorrek (izozteak, adibidez) aukera ematen dute otarrainxkak urte guztian izan ditzagun, eta nahiko prezio onean, gainera. Zalantzarik gabe, produktu freskoa da beti onena, eta bere inguru naturalean harrapatua, baina hori ez dago pertsona guztien eskura, prezioan ere antzematen baita berezitasun hori. Albiste ona da gero eta aukera gehiago eta hobeak daudela otarrainxken zaporeaz gozatzeko, prezioa eragozpen izan gabe. Hona hemen aholku batzuk erosketa egiteko garaian aurrezteko:

• Planifikatu. Zer-nolako platerak prestatuko ditugu otarrainxkekin? Zenbat lagunek jango dute? Galdera horiek funtsezkoak dira produktu freskoa erosi nahi ditugunean, garestiagoa da eta. Behar dena baino ez erostea da kontua, bazkaltiar kopurua eta prestatuko dugun plater mota kontuan hartuta.
• Otarrainxken neurriak eta motak, biek eragina dute prezioan. Zenbat eta handiagoak izan, hainbat eta gehiago balio dute. Adibidez, otarrainxka egosien artean, erretilu baten prezioa aldatu egiten da aleen neurriaren arabera, 4,46 eurotik 6,30 eurora (pisu eta marka bereko erretiluak alderatu ditugu).
• Markak eta otarrainxken aurkezpenak ere eragiten dio azken prezioari. Produktu gordin izoztuak dira merkeenak, eta guk nahi bezala prestatzeko aukera ematen digute. Egosiak eta izoztuak eta merkeak eta praktikoak dira, denbora aurrezten digute-eta sukaldean.
• Aurkezpenak konbinatu plateraren arabera. Aurrezteko modu on bat izaten da otarrainxka txikiak erostea osagai nagusi izango ez diren platerak prestatzeko, eta handienak eta ikusgarrienak hautatzea leku nabarmenagoa hartuko duten prestaeretarako.
• Probetxua atera. Hautatzen dugun otarrainxka hautatzen dugula, beti erabili ahalko ditugu buruak eta jaten ez diren zatiak bestelako plater batzuk prestatzeko, adibidez fumet bat edo arrain salda bat, arroza egiteko oinarria…

Erosketa saskiak

Saskiak antolatzeko, otarrainxka kontsumoaren daturik berrienak erabili ditugu, eta horiek esaten dute pertsona bakoitzak 2 kilo jaten dituela urtean (horietatik, izoztuak dira 1,2 kilo); kontuan hartu ditugu, halaber, dietaren arloko gomendioak (50 gramoko errazioak jatea eta noizbehinka baino ez).

Merkatuan dauden aurkezpenak sarri askotan handiagoak dira errazio gomendatuak baino (50 gramo edo 4 otarrainxka ertain egosi eta zuritu gabe edo 7 otarrainxka ertain egosi eta zuritu). Hori dela eta, hautatu ditugun produktu batzuek gainditu egiten dituzte familia batek hilabetean dituen beharrizanak. Saskien artean egiten dugun alderaketaren asmoa da ikusaraztea nola aurreztu daitekeen antzeko produktuak erosita. Otarrainxka izoztuak izaki, aldian-aldian behar den errazioa atera dezakegu, eta zenbait hilabetetan erabili.

Merkatuko aurkezpenen neurria eta pisua ere aldatu egiten da (badira 200 gramoko erretiluak, eta badira kiloko kutxak ere). Produkturik merkeenak egiaz zein diren jakiteko, beharrezkoa da kopuru baliokideak alderatzea eta kiloaren prezioari begiratzea (saskian dagoen produktu bakoitzarena).