Lekaleak: Altxorra aztergai

IKUS EZAZU ZERGATIK DEN ONA HORIEK JATEA, IKAS EZAZU NOLA HAUTATU BEHAR DIREN ETA ATERA IEZAIOZU ETEKIN GUZTIA ZURE EROSKETARI: MERKEAK DIRA, ZUNTZ ETA PROTEINA ASKO DUTE ETA OSO GANTZ GUTXI. SINESTEA ERE KOSTA EGITEN DA HORIEN KONTSUMOA NOLA JAITSI DEN AZKEN HAMARKADETAN.
1 azaroa de 2018
Img alimentacion listado 1283

Lekaleak: Altxorra aztergai

Lekaleez hitz egitea gizateriaren historian barrena paseo bat ematea bezala da. Zerealekin batean, milaka urte daramatzate gure elikaduraren oinarrizko lekuan, eta horien arrastoak antzematen ditugu zibilizaziorik antzinakoenetan eta urrutikoenetan. Dilistak gurtu egiten zituzten antzinako Egipton; Kolon aurreko zibilizazioek babarrunak landatzen hasiak zeuden Kristo aurreko 8.000. urterako; eta Ekialde Hurbilean, garia, zekalea eta gisako zerealak dilistei edo ilarrei lotuta ageri ziren orain dela 10.000 urte. Kolon Amerikara iritsi ondoren ailegatu ziren Europara, eta babak eltzetik ateratzen lagundu zioten gerrek, izurriteek eta goseteek azpiratuta bizi zen jendeari.

Merkeak dira, proteina eta karbohidrato asko izaten dute, eta gantz gutxi (%1-2 lekek eta dilistek, eta zazpi baino gutxiago garbantzuek). Baina onura eztabaidaezinak dakartzaten arren, Espainiako Estatuan etengabe gutxitzen ari da lekaleen kontsumoa urtetik urtera. Joan den mendeko 50eko hamarkadan, pertsona bakoitzak 13 kilo jaten zituen urtean, eta gaur egun bost kilo inguruan dabil zifra, datu hori eman du Espainiako Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Ministerioak (MAPA). Eta nahiz eta 2017. urtean zertxobait gora egin zuen (%4,4 inguru), oraindik urruti gelditzen zaigu nutrizionistek gomendatzen duten kopurua: astean hiru erraziokoa.

Beste muturrean, berriz, gero eta salmenta handiagoak dituzte janari lasterra eskaintzen duten saltokiek eta etxeetara banatzen dutenek: 2017an %5,7 handitu zen Espainian, eta 3.320 milioi euroraino iritsi zen, nahiz eta Europan azken lekuan egon kontsumoari dagokionez (eta lehen lekuan, aldiz, prezioaren arloan).

IA DIETA GUZTIETARAKO MODUKOAK

Lekaleen inguruan gehien zabaldu den uste okerretako batek esaten du ez direla maiz jatekoak, gizendu egiten omen dutelako. Baina lekaleek, egiaz, asetzeko gaitasun handia dute, eta aukera ezin hobea dira, hortaz, kaloria gutxiko dietak egiteko, eta ez dugu ahaztu behar plateraren kaloria kopurua nabarmen aldatuko dela lekaleak berdurarekin nahasi edo txorizoarekin eta odolkiarekin jarri.

Maiz jateak lagundu egiten du bihotz-hodietako gaixotasunei aurrea hartzen, eta baita minbizi mota batzuei eta diabetesari ere; kontrolatu egiten du odol presioa, babestu egiten du hesteetako mikrobiota eta doitu egiten ditu digestio hormonak, halaxe dio NutriL zio, Elikadura eta Dietetika Elkarteen Espainiako Federazioak (FESNAD). Horretaz gain, bereziki egokiak dira zeliakoentzat, ez baitute glutenik, eta berdin diabetikoentzat ere, indize gluzemiko apala baitute: lekaleen karbohidratoak (horixe dute makromantenugai nagusia) konplexuak dira, mantso xurgatzen direnak alegia, eta, ondorioz, glukosa ere mantso-mantso pasatzen da odolera.

Zuntz disolbagarria kopuru handietan ematen dute, eta mantenugai horrek murriztu egin dezake kolesterola, lagundu egiten du odoleko azukre maila kontrolatzen eta lagundu egiten du hesteetako igarotze prozesua hobetzen (hori lagungarria da idorreriari aurre egiteko modu eraginkorrean).

PROTEINA ASKO, GANTZ GUTXI.

Lekaleen izen onari itzal egin nahi dion beste mito bat ere badabil aspalditik, eta esaten du landare jatorriko proteinak kalitate apalekoak direla. Baina Lucia Martinez nutrizionistak nabarmentzen duenez, sojak, garbantzuek eta babarrun mota batzuek karbohidrato ostuak dituzte, eta aminoazidoak ere oso egokiak dituzte zerealen aminoazidoekin konbinatzeko (adibidez, arrozarenekin); ondorioz, gure gastronomian ohikoak diren eltzekari horiek kalitate handiko proteina konbinatuak izaten dituzte. Ez alferrik, landare jatorriko elikagai guztiak hartuta, lekaleek daukate proteina gehien, eta, gainera, animalia jatorrikoak baino osasungarriagoak, merkeagoak eta jasangarriagoak dira.

TOKIKOAK EDO INPORTAZIOKOAK?

Kontsumitzaileek tokiko produktuak bilatzen dituzte gero eta gehiago, baina Espainiako Estatuan, esaterako, ez da landatzen eskari guztiari erantzuteko adina lekale, eta inportatu egin behar izaten da zenbait herrialdetatik (Ameriketako Estatu Batuak, Kanada, Mexiko, Argentina…). Bi arrazoi daude gabezia horren atzean, halaxe dio Javier Alonsok, Lenteja Tierra de Campos Adierazpen Geografiko Babestuaren zuzendari teknikoak: “Alde batetik, prezio kontua da. Beste herrialde batzuetan eremu handiak landatzen dituzte, eta erregaietan eta makinerian kostu txikiagoak ere badituztenez, prezioak merkatu egiten dira”; ondorioz, Espainiako lur sailen errentagarritasuna (eta lehiakortasuna) txikiago izaten da.

Bestetik, baldintza agroklimatikoen eraginez, ekoizpena asko aldatzen da denboraldi batetik bestera, eta horrek zaildu egiten du ontziratzaileak konpromisoa har dezan urtero kopuru egonkor bat erostekoa. Espainian, hala ere, 10 ekoizpen eremu daude kalitate zigiluekin aitortuak (batzuek Adierazpen Geografiko Babestua dute eta besteek Jatorri Izen Babestua); kalitate handiko produktuak ematen dituzte guztiek ere, eta jasangarriagoak ere bai, murriztu egiten baita horiek ekoizteko eta garraiatzeko prozesuek ingurumenean duten eragina (ikas taula 19. or.). Ondorioz, tokiko lekale egiaztatu horiek gehienean garestiagoak diren arren, aukera gisa jasangarriagoak izaten dira eta gourmet ukitua izaten dute gainera.

LEKALE BAKOITZAK, BALIO BAT.

Sojak izaten du energia gehien (406 kaloria 100 gramo bakoitzeko), gantz gehien (19) eta proteina gehien: 72 gramo daukza 200 gramoko errazio batek, eta txahalki kopuru berak, berriz, 48. Babarrunek, berriz, gainerako guztiek baino zuntz gehiago izaten dute (25 gramo 100 gramo bakoitzeko), eta garbantzuak karbohidratoetan dira nagusi (55). Guztiak dira iturri onak zenbait minerala (burdina, zinka, kaltzioa) eta B bitamina hartzeko.

ANALISIA

Gida hau osatzeko, marka adierazgarriek saltzen dituzten 82 lekale mota aztertu ditugu, merkatuan dauden formatu guztietakoak (lehorrak, egosiak eta prestatuak): Luengo, Carretilla, Eroski, Seleqtia, Gvtarra, Pedro Luis, Litoral, Ja’e, La Cochura, El Hostal, La Asturiana, Garlan eta Veritas. Kanpoan utzi ditugu ilarrak, guarnizio gisa erabiltzen direlako gehienbat, eta kakahueteak.

LEHORRAK ALA EGOSIAK.

Lehorrak erosi eta etxean prestatzeko asmoa izanez gero, eskaintza harrigarria aurkituko duzu: pardina dilista edo gaztelarra; babarrun nabarra edo morea; leka zuri luzea, riñon motakoa, leka handia (judiones esaten zaie gaztelaniaz) edo fabea; garbantzu gaztelarra, esnekara, pedrosillano motakoa… 20.000raino luzatzen da zerrenda! Eta lekaleak handizka erosi nahi izanez gero (erraz aurkitzen dira merkatuetan eta saltoki txikietan), Espainiako Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Ministerioaren gomendioa da usainari arreta jartzea (freskoa izan behar du), eta garbi eta osasuntsu dauden aleak hautatzea, osoak eta neurri eta kolore uniformea dutenak, guztiak berdin egin daitezen eltzean.

Babarrunek, mota batekoak edo bestekoak izan, azal laua eduki behar dute, leuna, distiratsua eta zimurrik gabea, eta dilistek osorik egon behar dute, eta usain freskoa eduki, intxaur ukitu batekin. Nolanahi ere, edozein saltokitan aurkituko ditugun lekaleak hiru mailatakoak izango dira: estra (gorenak), I. mailakoak (kalitate ona) eta II. mailakoak (ongi betetzen dituzte salgai jartzeko baldintzak). Eguneroko martxak ez badigu tarte handirik uzten sukaldean aritzeko, badugu beste aukera on bat ere: egosita saltzen direnak, gehienetan beirazko potoetan (400 gramo izaten dituzte, bi errazio, gutxi gorabehera). Horiekin, ez dugu ibili beharko lekaleak zenbait orduz beratzen.

Prezioan, dena den, alde handiak daude batzuetatik besteetara. Lekale lehorren errazio batek, batez beste, 26 euro zentimo balio du, eta egosien errazioak, berriz, 60 zentimo. Aukera guztien artean osasungarriena hautatzeko, garrantzitsua da osagaien zerrendari begiratzea. Ahalik eta soilena izan beharko du: lekaleak, ura eta gatza (eta itsasokoa bada, hainbat hobeto). Erosketa gida honetarako aztertu ditugun marka guztien artean, Pedro Luis etxekoak bakarrik betetzen ditu baldintza horiek; gainerakoek kontserbagarriak eta antioxidatzaileak daramatzate.

Guztiek ere sodio asko izaten dute eta, hortaz, ez dira egokienak gatz gutxiko dietak egiteko; alderdi horrek, hala ere, badu konponbidea: aski da potoan datorren likidoa baztertzea eta lekaleak uretan pasatzea prestatu aurretik. Gutxien daukatenak Luengo etxekoak dira, gatz gutxikoak hain zuzen (0 g), eta gehien dutenak Pedro Luis etxekoak (0,9); gainerako guztiek, batez beste, 0,6 g dituzte. Inola ere ez lukete gainditu beharko 1,5 gramoko gatz kopurua 100 gramo bakoitzeko, eta hobe azukre erantsirik ere ez badaramate. Gida honetan aztertu ditugun lekale mota guztiek betetzen dituzte bi baldintza horiek.

Azkenik, lekale egosien beste bitxikeria bat ere oso kontuan hartzekoa da: oso erabilgarriak gertatzen dira hain tradizionalak ez diren plateretan erabiltzeko, adibidez entsaladak, humusa edo hanburgesak egiteko. Prestaera horiek, gainera, modua ematen dute lekaleekin plater erakargarriagoak egiteko, familia guztiak goza dezan.

PLATER PRESTATUAK.

Aurrez prestatuta heldu diren errezetetan, lekaleak laguntzeko erabiltzen diren osagaien araberakoa izaten da nutrizio balioa: kaloria gutxien ematen duen aukera Litoral etxekoa da, dilistak berdurarekin (67 kaloria eta 2,7 gramo gantz 100 gramo bakoitzeko); beste muturrean, berriz, Carretilla etxeko madrildar eltzekaria dago (190 kaloria eta 12,5 gramo gantz). Gatza ere, azken horrek dauka gehien. Gantz saturatuen atalean, hiru aukerak ez dute gainditzen egunaren buruan hartu behar litzatekeen kopuruaren %6: Litoral etxeko Hoy Legumbres garbantzuek (4,5), eta etxe bereko dilistek, berdurekin datozenak (6). Aitzitik, horietako sei %35aren gainetik dabiltza: Eroskiren madrildar eltzekaria (36) eta Litoral etxekoa (39), Eroskiren dilistak errioxar eran (40,5), eta Asturiasko hiru fabada, Litoral etxekoa (46,5), Carretilla markakoa (48) eta Eroskirena (54).

Nutrizioaren ikuspegitik, ez da gauza bera eltzekari horiek prestatuta erosi edo norberak egin (albo batera utziko dugu zaporea eta gehigarrien inguruko kontua). Adibidez, Litoral etxeko asturiar fabadak 427 kaloria ditu, 25 gramo gantz eta ia 24 gramo karbohidrato; etxean prestatzen den babarrun platerkada batek, 50 gramo txorizorekin, 70 gramo odolkirekin eta berdurekin, 657 kaloria izango lituzke, 38 gramo gantz eta 49 gramo karbohidrato. Kontuan hartu behar da, dena den, lekale eta haragi kopuruak ez direla berdinak izango, segur aski. Etxeko eltzekaria begetalekin bakarrik lagunduko bagenu, 161 kaloria emango lituzke, 2,5 gramo gantz eta 47 gramo karbohidrato.

ZUNTZ KOPURUA 100 GRAMO BAKOITZEKO
  • Dilistak: 11,7 g
  • Garbantzuak: 15 g
  • Soja: 15,7 g
  • Babarrunak: 25,4 g

PREZIOAK ERE AINTZAT HARTU BEHAR DIRA.

Merkatuan era askotako lekale lehorrak eta egosiak daude, eta ezinezkoa da guztien prezioak zerrenda honetan sartzea, baina saiatu gara aztertzen mota bakoitza zer-nolako tartean dabilen. Espero izatekoa zen bezala, lekale lehorra da guztietan merkeena; kiloko pakete bakoitzak 12 errazio inguru izaten ditu, 80 gramokoak (200 gramo izaten dituzte hidratatu ondoren). Babarrunei dagokienez, errazio merkeenaren kostua 14 zentimokoa da: Eroski Basic babarrun zuri luzeak dira, eta beste muturrean, Garlan etxeko babarrun nabarra dago: 60 zentimo errazioak; dilistetan, 12 zentimo balio du Eroski Basic pardinak, eta 30 La Asturiana etxekoak; eta garbatzuetan, 15 zentimoan dabil Eroski Basic eta 25eraino heltzen da El Hostal.

Egosien artean, Eroski Basic sailekoak dira merkeenak (0,33€ errazioak) eta Pedro Luis etxekoak garestienak (0,98€). Gida honetan eskaini ditugunetan, marka bakarrak eskaintzen du soja: Luengo etxekoa da, eta 1,55€ balio du 400 gramoko potoak (bi errazio ditu). Plater prestatuen prezioak ikusi nahi izanez gero, nutrizio arloko semaforoan begiratu dezakezue, gida honen bukaeran (21. or.).

IKAS ITZAZU TRIKIMAILU BATZUK…

Lehenik eta behin (funtsezko alderdia da garbantzu eta babarrunekin), beratzen egon beharreko denbora zaindu behar da: sar itzazu uretan bezperako gauean, eta horrela prest egongo dira handik 12 ordura eltzean egiteko. Nahi izanez gero, erabiliko dugun lekale kopurua baino gehiago jar dezakegu beratzen (edo mota batekoak baino gehiagotakoak), hurrengo egunean xukatu eta poltsa hermetikoetan izoztu. Era horretan, denbora aurreztuko duzu hurrengo aldian, ez baitituzu beratzen jarri beharko. Sua pizteko prest?

Oso saldatsuak nahi ez ditugunean, behintzat, hiru zati ur erabiliko ditugu lekale zati bakoitzeko. Orain arte gure ohiko dietan lekurik egin ez badiegu, hobe da gutxika-gutxika sartzea eta errazio txikiekin (adibidez, guarnizio gisa), gorputza ohitzen joan dadin horien digestioa egitera. Gatza bukaeran botatzen zaionean eta ez hasieran, laburtu egiten da egosteko denbora, eta azala finagoa egoten da (horrek erraztu egiten du digestioa); horretan laguntzen du, halaber, kombu algaren zati bat jartzeak eltzearen hondoan.

Zu bizi zaren lurraldearen arabera, agian kontuan hartu beharko duzu uraren gogortasuna; izan ere, zenbat eta gogorragoa izan, orduan eta denbora gehiago beharko da lekaleak beratzeko eta egosteko. Hori erraz konpontzen da, hala ere, botilako urarekin. Presioko eltzea erabilita, 10 edo 15 minutu aski izango dituzu lekaleak egosteko, eta gero estalkirik gabe utzi beharko dituzu sutan gehiago egin daitezen.

Eva Gosenje nutrizionistaren arabera, “egosteko moduak baldintzatu egin dezake zertxobait nutrizio arloko ekarpena eta prezioa; presioko eltzeak aurreztu egiten du energia, zeren kazolan egiten denean baino denbora gutxiagoan eduki behar baita piztuta bero iturria. Horretaz gain, egosten denbora gutxiago egiten duenez, mantenugai gutxiago galtzen da likidotan”. Eginda daudenean, eta berehala jateko asmorik ez baduzu, trikimailu on bat izaten da beirazko ontziak goraino betetzea lekale egin berriekin eta egosteko erabili den urarekin (irakiten egon dadila). Itxi ongi-ongi eta jarri buruz behera hoztu bitartean; era horretan, hutsean ontziratuta baleude bezala geldituko dira, eta hiru aste ere egingo dituzte egoera onean hozkailuan edo handik kanpo.

PROTEINA KOPURUA, 100 GRAMO BAKOITZEKO
  • Babarrunak: 19 g
  • Garbantzuak: 19,4 g
  • Dilistak: 23,8 g
  • Soja: 35,9 g

... ETA ESAN IEZAIEZU AGUR HAIZEEI.

Badago modu erraz bat lekaleen nutrizio balioa handitzeko eta, aldi berean, errazago digeritu ahal izateko: haziak hozitzea. Horren inguruko hainbat tutorial dago Sarean. Era horretan, ugariago emango dituzte bitaminak (A, C), zuntza eta mineralak (kaltzioa, magnesioa eta potasioa, besteren artean). Horretarako, leku fresko eta ilun bat behar da, eta beirazko ontzi bat, sareta gisako tapa bat duela, non lekalea beratzen edukiko dugun 12 ordu inguru (ahal dela, nekazaritza ekologiko iraunkorretik datorrena izan dadila).

Denbora hori pasatzen denean, kendu iezaiozu ura, pasatu uretan, eta jarri ontzia buruz behera eta alde batera makurtuta; zenbait egunez, uretan pasatu beharko dituzu 12 ordutik behin (kimua zentimetro ingurukoa egiten den arte). Hozitzeko denbora aldatu egiten da lekale mota batetik bestera, eta, horregatik, ontzi bat erabili behar dugu lekale mota bakoitzarekin. Berehala jateko ez badira, gorde itzazu ontzi itxi batean hozkailuan, zazpi egunez, gehienez ere. Lekaleek hala moduzko ospea eduki izan dute betidanik haizeak direla eta ez direla; zuntzak eragiten dituen gorabeherak dira. Eragozpen horiek erraz samar saihestu daitezke aholku jakin batzuk kontuan hartuta:

  • Alda ezazu zenbait alditan lekaleak beratzeko ura, eta gero ez erabili egosteko garaian.
  • Eten ezazu zenbait aldiz irakinaldia.
  • Egin itzazu lekaleak su eztian.
  • Erantsi usain belarrak edo espeziak, adibidez erromeroa, kuminoa, mihilua edo ezkaia.
  • Bota koilarakadatxo bat bikarbonato (zaporea aldatu egiten duela esaten dute batzuek).
  • Jan itzazu humus edo krema eran.
  • Murtxika itzazu ongi-ongi.
  • Jan ezazu jogurt bat edo fruta zuritua otorduaren ondotik

LEKALEAK, AUKERA OSASUNGARRI, MERKE ETA ELIKAGARRIAK

Lekaleak aukerarik osasungarri eta burutsuenetakoak dira gaur egungo elikaduran, bai nutrizioaren ikuspegitik eta bai ikuspegi ekonomikotik ere. Astean bi eta lau errazio artean jatea komeni da, eta hobe gaur bertan hastea, gainera! Konbinatu egin ditzakegu errezeta tradizionalak eta aurkezpen berritzaileagoak, adibidez entsaladak, kremak, tofua edo nattoa, azken biak sojaren eratorriak. Lekale lehorren eta egosien nutrizio balioa oso antzekoa denez, gure egoerak baldintzatuko du bat edo bestea aukeratu, zenbat denbora dugun, zer-nolako platera prestatu nahi dugun (eltzekaria den, entsalada edo humus erako krema bat). Nolanahi ere, har ezazu gogoan lekaleek ez dutela gizentzen: kaloria kopurua, nagusiki, lekaleak laguntzeko jartzen diren elikagaiek baldintzatzen dute. Aukerarik osasungarrienak berdurekin osatuta daudenak dira, eta kaloria asko ematen dutenak, berriz, zenbait haragi motarekin hornituta egoten dira. Eta lekaleei hain ospe txarra eman dioten haize desatsegin horiek ahazteko, har itzazu gogoan gida honetan aipatu ditugun aholkuak. Ikusten duzun bezala, ez dago aitzakiarik… Jar itzazu lehenbailehen beratzen!

EZAGUTU ITZAZU JATORRIARI LOTUTAKO ZIURTAGIRIAK DITUZTEN GUTIZIAK

Espainiako Estatuan 10 ekoizpen eremuk eskuratu du aitortza bereziren bat (AGBa eta JIBa). Horien lursailetatik ateratzen diren produktuek ezaugarri organoleptiko berezi-bereziak dituzte, ekoizten diren inguru horiek ematen dizkietenak, hain zuzen. Horrexegatik izaten dute prezio eta kalitate hori. Askotan, nahiko uzta mugatuak izaten dira kopuruz. Datu bat: Fuentesaúco eta Escacena-ko garbantzuek ez dute gainditzen Estatuan ekoizten denaren %1a.

  1. Faba asturiana. Handiak izaten dira, giltzurrunen itxurakoak; azala leuna izaten dute, eta gurin ukituko ahogozoa. Ezinbestekoak dira egiazko fabada bat egiteko.

  2. Alubia de La Bañeza-León. Azal leunagoa izaten dute eta beste mota batzuetakoek baino denbora gutxiago behar izaten dute egosteko; ondorioz, hobeto mantentzen dituzte ezaugarriak

  3. Garbanzo de Fuentesaúco (Zamora hego-ekialdea). Ez da ale handikoa eta azal guria izaten du; zapore sendokoa da, eta ezin egokiagoa bai haragiak laguntzeko eta bai itsasoko produktuak eta begetalak.

  4. Judías de El Barco de Ávila. Ez dira izaten oso irintsuak, azala fina eduki ohi dute eta ahogozo oso gurintsua; 40 hektarea baino ez dira landatzen. Denbora gutxiago behar izaten dute egosteko, eta bere zapore berezia hobeto konbinatzen da ardo beltzarekin, zeinak nabarmendu egiten dituen haren ezaugarriak.

  5. Lenteja de La Armuña (Salamanca iparraldea). Berde argiak izaten dira kolorez eta azal finekoak; zapore atsegina daukate, eta egostean ez dute galtzen azalik.

  6. Lenteja Pardina de Tierra de Campos (lau probintzia hartzen ditu: Leon, Palentzia, Valladolid eta Zamora). Ahogozo gurintsu eta finekoa da, eta kolore arrea izaten du, puntu beltzekin.

  7. Faba de Lourenzá. A Mariña esaten zaion lurraldeko produktua da (Lugoko itsasertzean dago, Galizian). 2015. urtean, 20 ekoizleko talde batek Terras da Mariña kooperatiba eratu zuten, prezioa egonkortzeko asmoz, urtetik urtera asko aldatzen baitzen.

  8. Mongeta del Ganxet (Vallèsko depresiotik Tordera ibaiak hartzen duen bailara eta deltaraino). Babarrun zuri lauak dira, zertxobait distiratsuak eta giltzurrunen itxurakoak. Krematsuak eta zapore leunekoak dira.

  9. Garbanzo de Escacena (Huelva ekialdeko eta Sevilla mendebaldeko udalerria). Horixkak dira, gurintsuak, azal leunekoak eta ez ale handikoak. Andaluzian kalitate marka duten lekale bakarrak dira.

  10. Fesols de Santa Pau (Garrotxako eskualdea, Katalunian). Babarrun zuriak dira, oso azal finekoak eta ez batere irintsuak. Horien proteina kopurua jaitsi egiten da Jatorri Izen Babestuak (JIB) mugatzen duen eremutik kanpo landatzen direnean.